Adembenemende eerste fase restauratie Lam Gods afgerond
De aanbidding van het Lam Gods. Gesloten Retabel. - VAN EYCK1432
Terecht werden de superlatieven niet geschuwd op de druk bijgewoonde internationale persconferentie woensdagmorgen 12 oktober in het hoogkoor van de Sint-Baafskathedraal: "adembenemend" en "miraculeus". De woorden komen van internationale experten toen ze voor het eerst de gerestaureerde buitenluiken aanschouwden, aldus mevrouw Christina Ceulemans die momenteel algemeen directeur is van het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium) dat de restauratie leidde.
Zij beschreef op uitmuntende wijze wat te zien is op deze buitenluiken:
De twee rijke opdrachtopgevers, het kinderloze echtpaar Vijd, zijn afgebeeld zonder sieraden, in alle eenvoud en knielend. Boven hen het tafereel van de aankondiging door de engel aan Maria. Een doorkijk door het venster in het Middeleeuwse interieur toont ons de stad die handelt en wandelt. En wij? Wij staan er buiten. Wij mogen toekijken, maar niet deelnemen. Wij kunnen enkel wachten...
De restauratie heeft deze ervaring nog indringender gemaakt. De bisschop verwees in zijn openingswoord naar de kern van het retabel: God die in zijn Zoon geweldloos als een lam in de wereld is gekomen om de mens te redden.
Iedereen is op zoek naar het mysterie. Dit christelijke kunstwerk zal nu en in de toekomst nog sterker kunnen spreken.
Dat het Lam Gods van de broeders Van Eyck uit 1432 een uniek topstuk is, is bekend. Maar het is ook een van de zeldzame topstukken die zich nog bevinden in de authentieke omgeving. Die omgeving doet ertoe: de klanken en de stilte, het licht, zelfs de wierookgeur in de kathedraal. De turbulente geschiedenis van het Lam Gods is ook de geschiedenis van Europa (weggevoerd door Napoleon en tijdens WO I en II, honderd jaar geleden ternauwernood gered uit de zoutmijnen van Altaussee,...)
Dat de omgeving ertoe doet zal nog duidelijker worden in 2020 wanneer ook de binnenluiken gerestaureerd zullen zijn en het altaarstuk geplaatst zal worden in de Sacramentskapel in het hoogkoor, dichtbij de oorspronkelijke Vijdkapel. Minister Ben Weijts, bevoegd voor toerisme, gaf meteen groen licht voor een hefboomproject met een nieuw bezoekerscentrum. In de crypte zullen de bezoekers een tentoonstelling kunnen zien met moderne audio-visuele middelen (3D) en zal men naar het origenele werk geleid worden in het hoogkoor.
Rond drie grote Vlaamse kunstenaars worden de komende jaren in Vlaanderen hefboomprojecten gelanceerd: in 2018: Rubens ; in 2019: Breughel en in 2020: Van Eyck. Er komt ondermeer een unieke tentoonstelling in het Museum voor Schone Kunsten in Gent.
Restauratie is als archeologie en vraagt voortdurend overleg en keuzes maken. Vernislagen en overschilderingen weghalen, is onomkeerbaar. Dat gebeurde de voorbije jaren in een uniek samenwerkingsverband tussen vele instanties en in een interdisciplinair team. Namens de kathedrale kerkfabriek was prof. em. Anne van Grevenstein (Universiteit Amsterdam) aangesteld. Kanunnik en rector Ludo Collin:
Tien jaar geleden had ik een toevallige ontmoeting met professor van Grevenstein. Die ontmoeting had grote gevolgen voor het Lam Gods en het restauratiedossier. De zorgen die wij ons binnen de kerkfabriek maakten rond de toestand van het Lam Gods na 25 jaar verblijf in de glazen kooi van de Villakapel heeft zij vanuit haar grote competentie en met een doorgedreven inzet aangepakt.
De rector noemde: "vooronderzoek, aanpassingen van de klimatologische omstandigheden, contacten met universiteiten, met internationale experten in paneelschilderingen, ontelbare vergaderingen en voordrachten, bemiddelen bij conflicten, redigeren van werknota's,..."
Professor van Grevenstein zet nu een stapje terug, maar blijft wel lid van de adviesraad. Zij werd door de bisschop geëerd met het gouden kenteken van Sint-Bavo.
Foto: prof Anne van Grevenstein (links) met de ministers Weijts, Sleurs (wetenschapsbeleid) en Gatz (cultuur) en met gedeputeerde Jozef Dauwe, baron Jan Huyghebaert (voorzitter Fonds Baillet-Latour) en bisschop Van Looy
Kanunnik Ludo Collin, rector van de Sint-Baafskathedraal, noemde twee belangrijke zaken die hij geleerd heeft doorheen het hele traject:
Ten eerste dat het voortschrijdend inzicht in zo'n project minstens even belangrijk, zoniet nog belangrijker is dan de strakke bewoordingen en formuleringen in een lastenboek.
Ten tweede werd ik in mijn overtuiging versterkt dat men als (kunst)historicus voldoende nederig moet blijven en niet te vlug moet zeggen dat men de geschiedenis volledig vat en dat men een kunstwerk volledig doorgrondt.
Na de persconferentie en het aanschouwen van de gerestaureerde panelen, verplaatste het gezelschap zich naar het Provinciaal Cultuurcentrum Caermersklooster waar de tentoonstelling Restauratie/Revelatie - De buitenluiken van het Lam Gods werd geopend. De tentoonstelling geeft een bijzonder overzicht van de restauratie en van de verbluffende transformatie van de panelen.
Praktisch
- De gerestaureerde buitenluiken zijn te bezichtigen in de Villakapel in de Sint-Baafskathedraal.
- De binnenpanelen bevinden zich nu in het Museum voor Schone Kunsten in Gent. Daar kan u de komende jaren de restaurateurs opnieuw aan het werk zien. Bekijk hier het fotodagboek van de restauratie.
- De tentoonstelling loopt in het Caermersklooster (Patershol).
- Nieuws over het Lam Gods op deredactie.be (VRT).
Hieronder drie fasen in de restauratie van het paneel met de echtgenote Joos Vijd, Elisabeth Borluut . Met de vernislagen, zonder en na de restauratie.
De 'revelatie' van de buitenluiken van het Lam Gods kreeg ruime persaandacht. Een (audio-visuele) selectie: