Laatste dag in Oekraïne - dagboek bisschop Lode Van Hecke

Van dinsdag 21 tot vrijdag 24 februari gingen bisschoppen Lode Aerts (Brugge), Johan Bonny (Antwerpen), Lode Van Hecke (Gent) en hulpbisschop Jean Kockerols (aartsbisdom Mechelen-Brussel) op pastoraal bezoek in Oekraïne. Ze gingen daarmee in op de uitnodiging van de Grieks-katholieke Oekraïense geloofsgemeenschappen in hun bisdommen en vooral die van mgr. Hlib Lonchyna, bisschop voor deze geloofsgemeenschappen in ons land. Priester Ivan Danchevskyi van de Oekraïens Grieks-katholieke gemeenschap in Gent begeleidde hen.

• De eerdere dagboekfragmenten van bisschop Lode Van Hecke (dinsdag 21, woensdag 22 en donderdag 23 februari) lees je hier
• De Kerknet-blog van de Belgische delegatie vind je hier
   

Vrijdag 24 februari

Morgen reizen we al terug. We beginnen de laatste dag van ons verblijf met een zichtbare vermoeidheid bij iedereen. Maar toch staan nog enkele indringende ontmoetingen op het programma. 

Luchakiv kerkhof

Het begint met een bezoek aan het Luchakiv kerkhof. Opnieuw een indrukwekkend aantal graven op een nieuw deel van het kerkhof dat is aangelegd sedert februari 2022. Ook hier is het de verjaardag van de oorlog. Op ieder graf de Oekraïense vlag – mooi, al dat geel en blauw. Overal bloemen en kaarsen. Sommige graven zijn eronder bedolven. Ze worden dus trouw bezocht. En we zien weer mensen bezinnend en in stilte. We vragen aan een vrouw of ze komt voor een familielid.

Ze zegt: “Neen, maar ik kom die mensen bezoeken”. “Die mensen” zijn dus nog levend voor haar. 
 

Drie graven zal ik nooit vergeten. Het graf van Artem Dymyd. Hij is aan het front gestorven op zijn 26ste. (Het ligt hier vol met jonge mensen tussen de 18 en de 30 jaar!) Zijn vader was tot voor kort Grieks-katholieke priester in Charleroi. Artem is in België geboren. Maar hij heeft zich opgegeven om het vaderland van zijn familie te verdedigen. Zijn foto staat op het graf. Een krullebol met blauwe ogen die je olijk aankijken. Tijdens de begrafenisdienst zaten vader en moeder naast de kist. Op het einde zong zij voor haar zoon… een wiegenlied.. voor zijn nieuwe geboorte. Vanavond bezoeken we zijn familie.

- lees verder onder foto en video - 

Lees hier meer over de uitvaart van Artem: "Je suis vivant" - Terre de Compassion

Het andere graf is van Olek, één van priester Ivans beste vrienden. Het is Ivan te machtig. We staan verslagen rond hem. Even onmachtig en denkend aan het vele verdriet dat hier overal bestaat.
 
Het derde graf is van het enige meisje dat op het militair kerkhof begraven is. Zij was rond de twintig jaar oud en is naar de streek aan het front vertrokken om daar als arts de burgerbevolking bij te staan. Maar de vijand maakt geen onderscheid tussen militair en burger, ook al is het een vrouw en een dokter. Dat horen we hier voortdurend.

- lees verder onder foto -

Huis van medelijden

Van het kerkhof rijden we naar Dim Miloserdia (Huis van medelijden). En huis voor opvang van weeskinderen. We worden er rondgeleid door een getrouwde priester, Roman, vader van twee meisjes. Ook hier een mengeling van verdriet en toch vreugde en hoop. Het is een plaats waar priesters en psychologen samenwerken (eerder uitzonderlijk in Oekraïne). Het huis is nog in volle verbouwing. Een eeuw geleden was dit grote huis een cultureel centrum. De Sovjets hebben de hele inboedel weggehaald en daarna deuren en vensters dichtgemetseld. Kunst roven of vernielen is de ziel van een volk doden. Sinds 2019 is het huis aangekocht, weer door de burgemeester die we gisteren ontmoetten, om dienst te doen als weeshuis. De kinderen – driehonderd – overnachten in staatsinstellingen, maar brengen hier zeven dagen op zeven de dag door. Ze zijn opgedeeld in leeftijdsgroepen.
 
Ik sprak over de nauwe samenwerking tussen psychologen en priesters. De priesters genieten eigenlijk het meeste vertrouwen. Ze blijven immers altijd beschikbaar. De kinderen kunnen ze opbellen wanneer ze willen. En als ze later een andere plaats krijgen omdat ze te oud zijn geworden, kunnen ze nog  altijd contact opnemen. 

Een aantal kinderen maakt in blauwe en gele stof engelbewaarders. Die worden uitgedeeld aan de soldaten die in het hospitaal opgenomen worden. (Ik heb zelf al kunnen ontdekken hoezeer gevangenen bij ons graag een beeldje van een engelbewaarder krijgen! Daar is blijkbaar niets kinderachtigs aan. Het vraagt alleen maar wat kinderlijke eenvoud… waar groot lijden een mens toe kan brengen...)  We ontvangen met een dankbaar hart ook zo’n engeltje. Andere kinderen maken wassen kaarsen om die op te sturen naar de soldaten aan het front, zodat ze licht kunnen maken in de donkere momenten.

- lees verder onder de foto -

Nog een paar herinneringen in het weeshuis.

Mgr Jean Kockerols herinnert eraan dat we zopas de vasten begonnen zijn, maar nu al een paaservaring opdoen.

En dat is heel juist. Eerst bezochten we de kerkhoven. We staan nu onder het kruis met lijdende mensen. Maar hier beleven we ook Pasen. 

Roman, de priester die directeur is van het centrum, vertelt hoe hij begonnen is aan dit project. Hij zegt dat de eerste dagen voor hem uiterst moeilijk waren. De oorlog was onverwacht uitgebarsten en hij vierde de eucharistie. Er waren kinderen bij die hun ouders kwijt waren. Hij vroeg zich af: wat doen die kinderen hier? Ze zouden thuis moeten zijn. Die kinderen hebben nood aan een plek waar ze thuis kunnen komen. Maar wat kan ik doen? Hij wist het niet. Toen zei hij tot zichzelf: ik heb het recht niet om te zeggen dat ik niets kan doen. En… hij is begonnen. “God heeft ons gezegend en we voelden vlug de sterkte van ons volk dat ons helpt.” Eerst met een paar vrijwilligers. En nu al met een hele ploeg, professionelen en vrijwilligers. Ook vrouwen uit de frontstreek wiens man omgekomen is. Ze helpen mee in afwachting dat ze terug kunnen.

Eigenlijk zijn deze dagen van ons verblijf in Oekraïne, niet alleen dagen van officiële bezoeken, maar vooral van vele verhalen.

De kracht van geloof

Op de middag zijn we verwacht in Sint-Georg, de kathedraal van de Grieks-katholieken, om er met de metropoliet te bidden voor de vrede. Na het gebed dalen we even af in de crypte om de graven te bezoeken van de grootaartsbisschoppen, waaronder dat van Josyf Slipyj die achttien jaar in Siberië dwangarbeid moest verrichten.. De huidige metropoliet Ihor Vozniak is redemptorist en heeft nog goed de kerk van de catacomben gekend onder het Sovjetregime. Hij vertelt over de risico’s die men nam wanneer men zijn geloof probeerde te beleven.

Ik bedenk dat de lichtvaardigheid waarmee bij ons soms over het geloof gesproken wordt, een luxeartikel is. Hier verdwijnt dat in het niets. Hier stel je iedere dag vast bij zovele mensen wat het geloof met je doet en hoeveel kracht het geeft, ook in de moeilijkste omstandigheden. 
 

- lees verder onder de foto's - 
 

Gouverneur

In de namiddag hebben we een afspraak met de gouverneur, Mr. Marksym Kozytstyi (42 j.). Ik verwachtte mij aan een formeel beleefdheidsbezoek. Maar zoals het geval was bij de burgemeester gisteren, krijgt het bezoek ook hier een andere en diepere inhoud. Hij ontvangt ons met een vertegenwoordiger van de minister van buitenlandse zaken.

De gouverneur deelt met veel overtuiging zijn waardering voor België.

Hij benadrukt de rol van de Kerk en van Caritas die de belangrijkste organisatie is in de hulpverlening.

Caritas is ook onmiddellijk in werking getreden vanaf de tweede dag van de oorlog. Hij vraagt om zijn dank over te brengen aan Caritas International. Het feit dat we fysiek aanwezig zijn in zijn land en vooral op de eerste verjaardag van de invasie (waar de meesten schrik voor hebben), is heel belangrijk voor de bevolking. De Oekraïense vlag op de kathedraal van Gent ontroert zichtbaar de mensen die de foto te zien krijgen. 

Bij de familie Dymyd

Vanavond zijn we dus bij de familie Dymyd. Bij onze aankomst biedt ieder van ons een witte roos aan voor de gastvrouw en de familie. De vader, Michael, is vandaag in Antwerpen en neemt daar deel aan een gebed voor de vrede. We spreken met elkaar langs WhatsApp. Ook in Gent is er een gebedsavond. Ik kan de mensen langs de telefoon rechtstreeks toespreken, samen met priester Ivan, de pastoor van de Oekraïense gemeenschap in Gent.  Ondertussen brengen wij de avond door met Mevr. Ivanka, de vrouw van Michael Dymyd, met hun twee dochters, een schoonzoon en een babietje. De derde dochter is in Polen. De zoon Dimitri is aan het front. En Artem is gesneuveld nabij Charkov.

Het is een heel gelovige familie die een bijzonder sterk getuigenis van hoop aflegt, ondanks het lijden waarmee ze geconfronteerd worden. 

De grootvader van Ivanka was clandestien priester. Ze toont boekjes waarin hij gebeden noteerde en vertelt hoe hij onder sovjetbezetting als priester probeerde te leven. Ze vertelt ook hoe kinderen ontvoerd werden naar Rusland om daar opgenomen te worden door kinderloze koppels. Hetzelfde scenario herhaalt zich: ten minste 6000 kinderen zijn sinds vorig jaar uit hun familie weggerukt en naar Rusland gedeporteerd. Dit is zogezegd een bevrijding. 

Ivanka is kunstenares. Ze toont haar schilderijen voor en na de dood van haar zoon. Indrukwekkend. Een van de dochters heeft foto’s gemaakt tijdens de strijd op het Maidanplein, in 2014, waar ze deel aan heeft genomen. Foto’s met een sterke expressie, maar heel hard. Er wordt ook gebeden en gezongen. 

- lees verder onder de foto's - 

Onze zending

De laatste avond konden we niet op een betere manier doorbrengen.

Deze familie is de synthese van al wat we deze week meegemaakt hebben aan lijden, maar ook aan geloof en hoop.

We zijn naar Oekraïne gegaan met een zending: door onze aanwezigheid aan de bevolking ons gebed en onze solidariteit uitdrukken. We gaan terug naar België met een nieuwe zending: dat Oekraïne verder moet geholpen worden en dat de trouw aan de opgebouwde relaties zo enorm belangrijk is voor de mensen hier. Misschien kunnen we na dit bezoek een aantal projecten concreet steunen vanuit onze bisdommen. 

De strijd is hier zeker nog niet gestreden. De vrees voor een nakende inval is heel reëel en waarschijnlijk gegrond. Ook in Lviv, nochtans ver van het front, zijn vensters afgeschermd en liggen er zandzakken op gevaarlijke plaatsen. Maar ondertussen gaat de oorlog verder. En dat betekent honderden doden. Iedere dag.

Het Oekraïense volk is voor ons een voorbeeld van moed en volhouden.

Slava Ukraini! (Eer aan Oekraïne!).