"De oecumene staat hier nog in de kinderschoenen’’

Mogen allen één zijn, Vader’, zo bidt Jezus voor zijn leerlingen (Joh 17,21.22). Op grond van hun doopsel hebben al die leerlingen, van welke gezindte ook, één zelfde zending: getuigen van de liefde waarmee God de wereld heeft liefgehad  (Joh 3,16). Dat getuigenis krijgt een eigen kleur in de verschillende Kerken. Op deze pagina leest u het verslag van de ontmoeting met Tihamér Buzogány, dominee van een protestantse gemeente in Gent. 

In Oost-Vlaanderen vind je op verschillende plaatsen gemeenten die aangesloten zijn bij de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB): in Aalst, Denderleeuw, Dendermonde, Gent, Sint-Maria-Horebeke en Ronse. De Arteveldestad telt zelfs twee gemeenschappen: die van de Brabantdam en die van de Rabotkerk (zie onderaan).

Niettemin is het protestantisme in Vlaanderen bij vele katholieken onbekend. Het wordt wel eens beschouwd als een recent Nederlands importproduct, wat historisch niet klopt. Al in 1519 liet de humanist Erasmus aan de Duitse hervormer Maarten Luther weten dat in Antwerpen diens geschriften gelezen worden. Dat is amper twee jaar na Luthers opstand tegen het kerkelijke gezag. Al in 1544 waren er protestanten in Gent, dat is zelfs vijftien jaar voor de oprichting van het gelijknamige bisdom. Bijna vijfhonderd jaar dus bestaat het protestantisme in onze gewesten, zij het als een minderheid die bij momenten vervolgd werd.

Interview met ds. Tihamér Buzogány

In die geschiedenis duiken we wanneer we de protestantse kerk op de Brabantdam binnenstappen. In de recente roman ‘De opgang’ van Stefan Hertmans, die zich afspeelt rond de Tweede Wereldoorlog, speelt deze kerk een rol, via het historische personage van Mientje Wijers.

We worden hartelijk ontvangen door Tihamér Buzogány, sinds vijf jaar als predikant aangesteld op de Brabantdam en ervoor werkzaam in Horebeke, in de Vlaamse Ardennen. Dominee Buzogány, van Transsylvaanse afkomst, is met de kerkenraad van zins om zodra corona het toelaat Hertmans uit te nodigen voor een gesprek.

Op een van de binnenmuren zien we een indrukwekkende lijst namen van dominees die met de Brabantdamkerk verbonden waren (zie foto). Ook onze gesprekspartner wordt er alvast vermeld.

Mogen allen één zijn, Vader’, zo bidt Jezus voor zijn leerlingen (Joh 17,21.22). Op grond van hun doopsel hebben al die leerlingen, van welke gezindte ook, één zelfde zending: getuigen van de liefde waarmee God de wereld heeft liefgehad  (Joh 3,16). Dat getuigenis krijgt een eigen kleur in de verschillende Kerken. Op deze pagina leest u het verslag van de ontmoeting met Tihamér Buzogány, dominee van een protestantse gemeente in Gent. 

In Oost-Vlaanderen vind je op verschillende plaatsen gemeenten die aangesloten zijn bij de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB): in Aalst, Denderleeuw, Dendermonde, Gent, Sint-Maria-Horebeke en Ronse. De Arteveldestad telt zelfs twee gemeenschappen: die van de Brabantdam en die van de Rabotkerk (zie onderaan).

Niettemin is het protestantisme in Vlaanderen bij vele katholieken onbekend. Het wordt wel eens beschouwd als een recent Nederlands importproduct, wat historisch niet klopt. Al in 1519 liet de humanist Erasmus aan de Duitse hervormer Maarten Luther weten dat in Antwerpen diens geschriften gelezen worden. Dat is amper twee jaar na Luthers opstand tegen het kerkelijke gezag. Al in 1544 waren er protestanten in Gent, dat is zelfs vijftien jaar voor de oprichting van het gelijknamige bisdom. Bijna vijfhonderd jaar dus bestaat het protestantisme in onze gewesten, zij het als een minderheid die bij momenten vervolgd werd.

Interview met ds. Tihamér Buzogány

In die geschiedenis duiken we wanneer we de protestantse kerk op de Brabantdam binnenstappen. In de recente roman ‘De opgang’ van Stefan Hertmans, die zich afspeelt rond de Tweede Wereldoorlog, speelt deze kerk een rol, via het historische personage van Mientje Wijers.

We worden hartelijk ontvangen door Tihamér Buzogány, sinds vijf jaar als predikant aangesteld op de Brabantdam en ervoor werkzaam in Horebeke, in de Vlaamse Ardennen. Dominee Buzogány, van Transsylvaanse afkomst, is met de kerkenraad van zins om zodra corona het toelaat Hertmans uit te nodigen voor een gesprek.

Op een van de binnenmuren zien we een indrukwekkende lijst namen van dominees die met de Brabantdamkerk verbonden waren (zie foto). Ook onze gesprekspartner wordt er alvast vermeld.

Dominee Buzogany: “De namenlijst aan de kerkmuur toont hoe ik een schakel ben in de bewogen geschiedenis van het Gentse protestantisme. Zo staan er vele predikanten vermeld in de periode 1577-1584. Gent vormde toen even een calvinistische republiek en in verschillende kerken in de stad werden protestantse erediensten gehouden. Er was toen zelfs een kleine protestantse theologische faculteit in het Gentse Pand. Erna volgde een periode waarin het protestantisme uit de openbaarheid werd geweerd en predikanten uit Vlissingen, die zich voordeden als handelaars, de gelovigen heimelijk kwamen ondersteunen.

Toen in 1815 Willem I, koning der Nederlanden, besliste dat er in Gent een protestantse kerk moest komen, werd de kerk van de Brabantdam – een voormalige kapucijnenkapel – daartoe bestemd. Albert Goedkoop werd aangeduid als predikant en in 1817 vond de eerste dienst plaats in het huidige kerkgebouw. De gemeente telde aanvankelijk zeven leden, waarvan vijf van de familie Goedkoop. Maar in de tijd die volgde sloten zich heel wat gelovigen aan, onder anderen professoren van de pas opgerichte Universiteit van Gent.”

Wie zijn de christenen die hier verzamelen? Welke achtergrond hebben ze?

De gemeenschap op de Brabantdam is verscheiden. Er zijn mensen met een lutherse of een calvinistische achtergrond. Er zijn gelovigen die je vrijzinnig-protestants zou kunnen noemen, omdat ze de persoonlijke ervaring en vrijheid hoog in het vaandel dragen, of orthodox-protestants, voor wie de Bijbel en de Belijdenisgeschriften (bijv. het Credo, maar ook latere teksten) normerend zijn. Er zijn ten slotte ook gemeenteleden zonder protestantse afkomst.

In januari vond de jaarlijkse gebedsweek voor de eenheid onder de christenen plaats, erg bescheiden weliswaar, door corona. Wat betekent oecumene voor u?

Heel veel eigenlijk. Mijn achtergrond speelt daarbij een rol: Roemenië is een land waar het christendom van het Westen en dat van het Oosten als het ware in elkaar overgaan. In de protestantse gemeente waar ik gewerkt heb, bestond een diepgaande samenwerking met de Roemeens-orthodoxe Kerk en met de Rooms-katholieke Kerk. Tijdens de gebedsweek voor de eenheid volgden we dagelijks liturgische diensten bij elkaar. De oecumenische pinksterbedevaart van Șumuleu Ciuc, georganiseerd door de katholieke Kerk, telde in 2019 volgens de organisatoren meer dan 100.000 deelnemers.

De idee van godsdienstvrijheid bestaat in Transsylvanië overigens al langer dan hier. De Landvergadering van 1568 verkondigde als eerste in Europa de vrijheid van religie zodat de beoefening en verspreiding van het katholieke, lutherse, gereformeerde en unitarische geloof verzekerd was. Op de achtergrond speelt natuurlijk mee dat er meerdere volken samenleven: Hongaren, Roemenen, Duitsers, zigeuners, …

Maar u kende in die tijd dus ook de katholieke Kerk al?

Meer nog, ik koesterde toen al een grote bewondering voor de maatschappelijke bijdrage van de katholieke Kerk. In Roemenië is die tot op vandaag bepalend. Om één voorbeeld te geven: de Sint-Franciscusstichting in Deva, opgericht door de franciscaanse broeder Csaba Böjte, richt kinderhuizen en scholen op waar kansarme kinderen verblijven en studeren. En dat zijn lang niet alleen katholieke kinderen.

In omgekeerde zin viel het me op dat, toen ik in 2010 naar België kwam, velen niet weten wat protestantisme is. De oecumene staat hier nog in de kinderschoenen.

Of we denken er iets van te weten, maar blijven steken in stereotypen: het protestantse ‘de Schrift alleen’ tegenover de katholieke ‘traditie’, de katholieke ‘werken’ tegenover het protestantse ‘pure geloven’, enz. ?

Dat zijn inderdaad slogans die ons op het verleden vastpinnen. Een verleden dat soms ook ongenuanceerd wordt voorgesteld. Zo vraag ik me eerlijk af of Maarten Luther (1483-1546) in zijn hart werkelijk met de katholieke Kerk gebroken heeft… Maar goed, de dialoog kijkt toch best ook vooruit. Het gesprek begint beter niet bij de dingen die pijn doen.

De grote protestantse theoloog Karl Barth (1886-1968), die wel eens ‘de kerkvader van de twintigste eeuw’ wordt genoemd, schreef in zijn kleine dogmatiek dat het voornaamste dat christenen samenbindt er natuurlijk al is: Jezus Christus. Ons geloof gaat niet over een doctrine, maar over een persoon! Het gaat erom Hem te ontmoeten, om te zien hoe Hij van God spreekt: aan de kribbe, maar ook aan het kruis.

Christus centraal plaatsen is dus een stap in de toenadering tussen de verschillende christelijke kerken. [Nvdr: dat was ook het thema van de gebedsweek voor de eenheid in 2021: ‘Blijf in mijn liefde’ (Joh 15,9), met de idee dat Christus een middelpunt is dat, naarmate je het vanuit verschillende richtingen nadert, christenen ook onderling bij elkaar brengt.]

Er moet daarbij natuurlijk respect zijn voor de verschillende tradities. Het heeft geen zin om een doorbraak te forceren.

Hoe kijkt u naar de toekomst?

Anders dan bij de katholieke Kerk is het protestantisme in Vlaanderen altijd al zijn gang door de geschiedenis gegaan in kleine gemeenschappen, met niettemin een sterke continuïteit, zoals in Horebeke. Voor ons is de ‘omsmelting’ op dat punt dus minder ingrijpend. Toch hebben ook wij de toekomst niet zelf in handen. Als ik kijk naar de jongeren die verbonden zijn met onze kerk, dan zie ik een weifelende houding: de sprong naar het geloof is allerminst evident. Het valt me wel op hoe ze de ontmoeting met de andere gemeenteleden waarderen. We hebben namelijk de gewoonte om na de zondagsviering (buiten de coronatijd natuurlijk) achteraan in de kerk aan enkele tafels plaats te nemen en koffie te drinken. Het delen van wel en wee duurt soms nog langer dan de viering zelf.

Iets over de inrichting van de kerk. Ik had centraal vooraan een grote kansel verwacht, maar zie in plaats daarvan een orgel …

Het klopt, dit is geen klassieke opstelling. In vele andere protestantse kerken zie je bij het binnenkomen meteen waar het om doen is: de plaats waar het Woord verkondigd en uitgelegd wordt, staat centraal. Maar zoals men in katholieke kerken in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw experimenteerde met een ‘gezellige’ opstelling, waarbij altaar en ambo dichter bij de gemeenschap werden geplaatst en de gemeenschap zelf ook naar elkaar werd gericht, is dat ook hier gebeurd.

Dat het orgel nu zo’n opvallende plek inneemt, als je het tenminste bekijkt vanuit de oorspronkelijke oriëntatie van de kerk, is trouwens niet geheel onzinnig. Maarten Luther kende een grote plaats toe aan de muziek bij de viering en de verkondiging van het geloof. Hij heeft er ook sterk in geïnvesteerd door zelf muziek te schrijven en anderen aan te sporen hetzelfde te doen. Dat is de traditie die uiteindelijk J.S. Bach voortgebracht heeft. Muziek is ook in onze gemeente erg belangrijk. Een koor is overbodig, want de hele gemeente zingt. En ons liedboek is niets minder dan een catecheseboek.

Tot slot. Wat leest u graag?

Een auteur van wie ik houd, is de Tsjechische katholieke priester en denker Tomáš Halík (1948). Mensen die menen alles te weten, lees en hoor ik niet graag. Bij Halík is dat echter niet zo. De vragen waarmee hij worstelt, gaan niet alleen katholieken aan. Ook wij, protestanten, moeten ons de vraag stellen: “Waar bevindt zich het Galilea van onze tijd, waar we de levende Christus kunnen ontmoeten?” Het antwoord dat de oikoumenè op deze vraag geeft, kan het geloofsleven van de toekomst bepalen.

Ik hecht ook erg veel aan Dietrich Bonhoeffer (1906-1945). Deze lutherse theoloog, dominee en martelaar citeer ik regelmatig in mijn preken. Zijn ontroerende levensverhaal treft me en daagt me uit: je ‘ja’ een ‘ja’ laten zijn, je roeping trouw blijven, als christen blijven wie je bent en niet zomaar meegaan met de wind van de tijd.

Dieter Van Belle, bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene, dieter.van.belle@ccv.be