Erfgoeddag 2023: 10 ‘beestige’ tips

Komende zondag 23 april 2023 in Erfgoeddag, met dit keer 'Beestig’ als thema. Onze redactie selecteert tien tips uit de bijna duizend activiteiten.

De eerste zondag na de paasvakantie is de Erfgoeddag aan zijn twintigste editie toe. Dan trekt de cultureel-erfgoedsector in Vlaanderen en Brussel alle registers open om ons roerend en immaterieel cultureel erfgoed te tonen. FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed en motor van het evenement, koos deze keer als thema ‘Beestig’. Dat mondde uit in bijna duizend activiteiten.

‘Er was een tijd dat alle dieren katholiek waren’.

Dat schrijft de Nederlandse letterkundige Peter Burger in zijn bijdrage aan Literatuur. Tijdschrift over Nederlandse letterkunde. De zin was zijn opstapje om uit te weiden over Der Naturen Bloeme, de natuurencyclopedie van ruim 16.000 versregels van wellicht de beroemdste middeleeuwse schrijver uit Vlaanderen, Jacob van Maerlant.

Het was het eerste bestiarium of beestenboek in een volkstaal, gebaseerd op De natura rerum van Thomas van Cantimpré, een werk in het Latijn, destijds de taal van geleerden en geestelijken. ‘Behalve de verbeelding van een geloofsmysterie of een levensles waren dieren ook, net als in onze tijd, een bron van vermaak, verwondering en interesse’, noteert Peter Burger nog.

Vissen in de Bijbel levert natuurlijk ook ‘beestachtig’ materiaal op.

Zo heeft bijna elk van de vier evangelisten zijn eigen symbool: Marcus een leeuw, Lucas een stier en Johannes een adelaar. Het verhaal van Marcus bijvoorbeeld gaat erover dat hij en zijn vader in de woestijn op een leeuw stootten. Zijn vader wou vluchten maar Marcus begon te bidden, en als bij wonder viel de leeuw dood.

Kerknet grasduinde in het programma en selecteerde enkele activiteiten met een ‘gelovige’ link:

LIMBURG

De grootste dierenvriend. Vele heiligen worden met een dier geassocieerd, maar Franciscus van Assisi steekt er bovenuit. Vanwege zijn goede band met de dieren is de jaarlijkse dierendag op 4 oktober, waarop dieren kunnen worden gezegend, aan hem gewijd. In museum DE MINDERE in Sint-Truiden loopt tot 7 mei de tentoonstelling De grootste dierenvriend: Franciscus van Assisi die bekijkt hoe dieren in verschillende culturen en landen anders worden behandeld.
Christina Mirabilis - een ontembare heilige. Het verhaal van Christina Mirabilis, de heilige met de vleugels die in de bomen woonde tussen de vogels, fascineert. Zij stierf in de 13de eeuw tot drie keer toe en staat nu symbool voor mentale kwetsbaarheid. Zij inspireerde in de Sint-Odulphuskerk in Borgloon hedendaagse kunstenaars tot de inrichting van een een artistieke kluis (aan de linkerachterzijde van de kerk). Vandaaruit vertrekt een wandelroute van 2,5 km in het spoor van Christina. (Lees ook: Nick Cave liet zich inspireren door Limburgse heilige.)

ANTWERPEN

Van de os en de ezel. In de 18de- en 19de-eeuwse ruimtes van de Congregatie van het Heilig Hart van Jezus aan de Sint-Jacobsmarkt in Antwerpen - in het Antwerpse beter bekend als Van Celst, naar de naam van de oprichtster – heeft men naar aanleiding van de opfrissing van het historische pand religieuze kunstwerken van stal gehaald waarin waarin dieren een rol spelen. Infopanelen geven uitleg over de betekenis van dieren in de religieuze kunst. Medewerkers staan klaar om uw vragen te beantwoorden.
Jakob Smits. LandschAAp in verandering. Verkiest u het echte werk, dan moet u naar Dessel. Daar organiseren het Jakob Smitsmuseum van Mol en Kemp vzw een onvergetelijke dag op het ontmoetingscentrum Tabloo. U kunt er tot zondag 11 juni de expo Jakob Smits. Landschap in verandering bezoeken. Smits (1855-1928) was een religieus symbolist die zijn etsen vaak een bijbels gegeven verwerkte. U ziet in Dessel echter ook de Kempense heideschapen van Kemp vzw aan het werk. Met de wol van de schapen maakt Kemp kussens en dekbedden onder het merk MOLWOL i.s.m. de lokale sociale werkplaats Lidwina stichting.

OOST-VLAANDEREN

Sint-Antonius Abt. In Borsbeke (Herzele) vereert men Sint-Antonius-Abt met zijn varken. Antonius (251-356), de vader van het monnikenleven, is de patroon van onder meer varkenshoeders, slagers en landbouwers. Op zijn naamdag op 17 januari werden varkens geslacht en het vlees verdeeld onder de armen. De heemkundige kring De Hellebaard en de Kerkraad stelden een tentoonstelling van de kerkrelicten samen, aangevuld met voorwerpen uit een privéverzameling, die u een beeld geven van de verering. Rondleidingen en wandelingen naar het eeuwenoud Sint-Antoniuskapelletje staan ook op het programma.
Smokkelen. Varkens, koeien en paarden werden vroeger ook weleens over de grens gesmokkeld. In De Klinge (Sint-Gillis-Waas) tekende vzw De Klomp De Klinge een 5 km lange wandeling en belevingsparcours uit waarbij voormalige douaniers u alles vertellen over de smokkel van dieren. En of smokkelaars vindingrijk waren. Bij een kruidenierswinkel met een madonna boven de deur bleef het licht achter de madonna uit als de douanen op pad waren. Brandde het lichtje, dan mocht de boter afgeleverd worden in de winkel.

WEST-VLAANDEREN

De ezel.Kuurne staat bekend als de ezelsgemeente. Waarom? Dat krijgt u te zien op een tentoonstelling over de ezel ‘in al zijn facetten’ in de Oude Pastorie. De expo die ook kadert in het 900-jarig bestaan van Kuurne, is een organisatie van heemkring Cuerna. Reken maar dat u kennismaakt met Romain. Overigens, de ezelsstoeten en ezelscavalcades mogen dan verdwenen zijn, u kunt er nog altijd proeven van een ezelbier of ezelwijn. Kandideren om Koning van de Ezel gekroond te worden, is echter enkel weggelegd voor Kuurnaars.
Bestiarium. In Ettelgem (Oudenburg) hebben de Werkgroep Ettelgem vzw en de kerkfabriek de Sint-Eligiuskerk voor de gelegenheid gevuld met allerlei dieren, mooie en verschrikkelijke. U kunt er luisteren naar vertellingen, uw kennis van een bestiarum testen, een postzegelverzameling over dieren bekijken én vernemen hoe en waarom Ettelgem elk jaar in november Sint-Hubertus viert. Op die dag worden na de mis gewijde broodjes verkocht en een hele stoet paarden en (huis)dieren gezegend.

VLAAMS-BRABANT

Laat je huisdier wijden. Op Erfgoeddag staat de eucharistieviering in Abdij van Park (Leuven) in het teken van huisdieren. De paters norbertijnen vieren de heilige Sint-Quirinus, patroonheilige van paarden en runderen, belangrijke bondgenoten van de paters en abdijbewoners. Na de viering van 11 uur kan iedereen er op het binnenplein zijn (huis)dier laten wijden. Er is die dag nog meer te beleven in en rond de abdij. Of gewoon, verwonder je in de kerk over de adelaar van Sint-Jan-de-Evangelist of de haan van Petrus.
Het eeuwigheidsvogeltje. Ook wonderlijk is de Kluiskapel in Affligem. Op een van de twee glasramen staart een monnik geknield naar de hemel. Achter hem staat een boom met een vogeltje. De monnik, broeder Hildebrand, was door het Kluisbos aan het wandelen, mediterend over het psalmvers 'Want duizend jaren zijn in Uw ogen als de dag van gisteren, als hij voorbijgegaan is' toen hij plots… Voor de rest van de legende moet u op 23 april in het Eikenkoor van het Kluizenbos zijn. Overigens komt het vers uit psalm 90 Laat de mens zich niets verbeelden!’

• Meer over deze en vele andere activiteiten vindt u op www.erfgoeddag.be