Ontdek de Santa Maria Maggiore, de kerk waar paus Franciscus zijn laatste rustplaats krijgt

Conform zijn laatste wilsbeschikking wordt paus Franciscus zaterdag bijgezet in de pauselijke basiliek Santa Maria Maggiore. Het was zijn lievelingskerk, waar hij voor en na elke buitenlandse reis tot Maria ging bidden. Al een hele tijd schermt een houten doos de tomba af van de nieuwsgierige blikken van toeristen en gelovigen. 

De Santa Maria Maggiore spreekt tot de verbeelding. Waarom dat zo is, beschrijft theologe Saskia van den Kieboom in Pelgrimstocht naar Rome, een alternatieve reisgis voor de Eeuwige Stad, een boek dat ze samen schreef met Otheo-journalist Erik De Smet en priester Bart Paepen, die een tijd in Rome woonde.

Een voorpublicatie.

Toen het sneeuwde in augustus ...

Boven op de heuvel Esquilijn prijkt al sinds de 5e eeuw de machtige basiliek van Santa Maria Maggiore. Het is de oudste kerk die toegewijd is aan Maria en de enige pauselijke basiliek waarvan het originele bouwwerk nog intact is. Deze aan Maria toegewijde kerk is tevens ook de grootste Mariakerk in Rome, vandaar ook ‘Maggiore’, meerdere. Het verhaal gaat dat Maria in het jaar 352 in de droom van een zekere Johannes verscheen, zij gaf hem de opdracht een kerk te bouwen ter ere van haar. Op de plaats waar het zou gaan sneeuwen, het was augustus, daar moest de kerk gebouwd worden. Sneeuw in Rome was ook toen al zeldzaam, laat staan op de warme augustusdagen. Johannes ging met dat verhaal naar toenmalig Paus Liberius en die zei hem dat hij hetzelfde had gedroomd. De twee zagen in de middag, op 5 augustus, sneeuw neerdwarrelen op de Esquilijn. Ze gingen meteen aan de slag met ontwerpen en met bouwplannen maken. Het duurde echter nog tot 432 voordat de kerk werkelijk klaar was. 5 augustus werd behouden als datum voor de kerkwijding. Deze dag wordt nog steeds ieder jaar gevierd met witte rozenblaadjes die neerdwarrelen in het middenschip, om het merkwaardige mirakel te herdenken. 

De kerk is zeer geliefd in Rome, maar aanzienlijk minder druk dan de Sint Pietersbasiliek of de Sint Jan van Lateranen. De Santa Maria Maggiore trekt al eeuwenlang pelgrims aan. In de tijd dat er nog geen kaarten of Google Maps waren om de mensen er naar toe te navigeren, boden de obelisken in de stad wel een uitkomst. De obelisk die achter de Santa Maria Maggiore staat, is vanaf diverse belangrijke knooppunten in de stad te zien, handig voor de pelgrims die naar de kerk op zoek waren. 

Een bezoek aan de Santa Maria Maggiore kan een beetje overweldigend zijn. Eenmaal binnen is er zoveel pracht en praal dat een bezoeker niet weet waar te kijken, hoe kan een mens hier tot gebed komen? Een bezoeker wordt bijna letterlijk verblind door het rijkelijk met bladgoud belegde plafond. Bladgoud dat eufemistisch gezegd door de Spanjaarden is meegenomen uit de nieuwe wereld en door Spaanse vorsten cadeau is gedaan aan Paus Alexander de VI, ofwel de beruchte Rodrigo Borgia. Roofkunst met een heilig karakter. Het roept in mij een weerstand op die ik maar moeilijk kan weerleggen. Een weerstand die ik bij meer mensen hoor: zoveel pracht en praal in een kerk, is dat de boodschap van het evangelie? Nee, dergelijke rijkdom is niet de boodschap, maar het is wel een manier geweest om God te prijzen. Als het dan niet met daden kan, dan maar met materieel. Het is zo menselijk als het maar zijn kan. Hoe kan je door alle pracht en praal heen toch tot gebed of tot bezinning komen? Dat is een uitdaging, maar toch gaan we een poging doen.

Het is onmogelijk om alle afbeeldingen en kunstobjecten in de kerk te bespreken. Wanneer we gaan kijken naar de mozaïeken en de glasramen dan zien we een uitbeelding van verhalen uit het Oude als het Nieuwe Testament. Het zijn catecheselessen van de bovenste plank. Laten we vooral eens kijken naar de triomfboog boven het altaar die bekleed is met een mozaïek uit de 5e eeuw. Centraal staat de troon van Christus met Petrus en Paulus aan de zijde en de evangelisten die symbolisch worden voorgesteld. Matteüs als een engel, Marcus een leeuw, Lucas als een stier en Johannes als een adelaar. Links op de boog zien we hoe Maria er zich van bewust wordt dat ze wel degelijk zwanger is van de Heilige Geest en moeder zal zijn van het kind Jezus. We zien dat Jozef door de engelen in vertrouwen wordt genomen dat Maria het kind van God zal dragen, maar dat ze hem niet heeft bedrogen. De engelen vragen Jozef met klem Maria niet te verlaten, ook al klinkt het als een apart verhaal. 

We zien eveneens de drie wijzen uit het oosten die komen om Jezus te zien en we zien een zenuwachtige koning Herodes die opdracht geeft aan de soldaten om alle pasgeboren jongens te doden uit angst dat hij in Jezus zijn meerdere moet erkennen. Verder zien we zes schapen, net zoals aan de andere kant van de triomfboog, dat zijn de apostelen. Aan de rechterzijde zien we hoe Jezus in de tempel wordt voorgedragen, zien we ook hoe Jozef krijgt ingefluisterd dat hij met Maria en Jezus naar Egypte moet vluchten omdat ze bedreigd worden door Herodes. We zien inderdaad hoe de drie wijzen uit het Oosten het machtsvertoon van Koning Herodes waarnemen. Zowel links als rechts zien we steeds zes schapen die staan voor de apostelen. 

Kijken we verder naar de apsis en de strook daaronder. We zien enkele belangrijke momenten uit het leven van Maria uitgebeeld. Maria die de boodschap krijgt dat ze zwanger is, de geboorte van Jezus, de dood van Maria de Ten Hemel opneming. Uiteindelijk Maria die gekroond wordt in de hemel door Christus en Maria laat plaatsnemen op de troon naast hem. Het is dat waar het in deze basiliek uiteindelijk over gaat: Maria is moeder van God, zit als eerste gelovige in Christus naast hem op de troon. Maria als middelares tussen Christus en het volk. Dat overstijgt uiteindelijk alle menselijke inspanningen om de kerk zo mooi mogelijk te maken. 

Relikwie van de kribbe

Kijken we even verder langs het hoogaltaar, dat in deze pauselijke basiliek alleen door de paus gebruikt mag worden. Onder het hoogaltaar is een crypte en daar is iets bijzonders te zien. Namelijk een relikwie van de kribbe van Jezus met een beeld van Paus Pius IX in diep gebed. Natuurlijk wordt de relikwie bewaard in een sierlijk schrijn van zilver en kristal. De echtheid van relikwieën valt dikwijls te betwisten, dit relikwie is ‘pas’ in 1345 erkend. Maar toch. Het doet me even verder kijken dan alle pracht en praal, verder kijken dan het bladgoud, het zilver en de kristallen. Ik beeld me in hoe Jezus in de kribbe ligt, als een weerloos kind, Maria als jonge moeder die voluit ‘ja’ tegen Jezus zei, maar geen idee heeft van wat haar te wachten stond. Jozef als huisvader die Jezus omarmde alsof het zijn eigen zoon was en Maria zonder twijfel bij wilde staan. Ik sta stil bij God die de mensen een redder beloofde, God die beloofde dat hij zijn volk zou bij staan en zou troosten. Tussen alles wat blinkt in deze Santa Maria Maggiore resoneren aloude Gregoriaanse klanken van het Rorate Caeli een oud adventsgezang dat een volk aan het woord laat dat op zoek is naar troost en vergeving, met God die uiteindelijk antwoord: ‘Ik zal er zijn!’ 

Het is niet voor niets dat de Santa Maria Maggiore bij uitstek de kerk is die aan Kerstmis doet denken. Ze trekt al eeuwen pelgrims aan die de pelgrimage naar Bethlehem niet kunnen maken.

Steeds opnieuw wanneer ik de Santa Maria Maggiore bezoek, voel ik me een beetje verloren en overweldigd door zoveel moois. Alles lijkt overdreven, behalve één ding. Het zeer sobere graf van Bernini. Het is geen groots praalgraf, maar een opvallende grafsteen rechts bij de koorafsluiting. Als je het niet weet, zou je er zo overheen wandelen. Had zo’n groot kunstenaar niet wat meer eer verdiend? Wellicht wel. Misschien geldt voor Bernini wel hetzelfde als voor vele anderen: we moeten de levenden niet bij de doden gaan zoeken. Bernini leeft vastberaden voort in zijn vele kunstwerken die Rome sieren, dat zijn de plaatsen om hem te eren. 

De pauselijke basiliek heeft uiteraard ook een heilige deur, maar ook goed om te weten is dat deze basiliek de lievelingskerk is van Paus Franciscus. Deze paus wou dan ook liever hier worden begraven en niet in de Sint Pietersbasiliek. Er doen zelfs verhalen de ronde dat hij er graag als biechtvader zijn dagen had willen doorbrengen. Kijkend naar het beeld van Paus Pius IX en met in gedachten de klanken van het Rorate Caeli lukt het me toch om tot een kort gebed te komen.

Lees meer bijzondere verhalen over Rome in het boek Pelgrimstocht naar Rome - Een alternatieve reisgids voor de eeuwige stad, geschreven door Saskia van den Kieboom, Erik De Smet en Bart Paepen en uitgegeven bij Otheo Books. Bestel het boek.