125 jaar Rerum Novarum: een nieuwe manier van denken

We vieren dit jaar 125 jaar Rerum Novarum (15 mei 1891), een encycliek waarin paus Leo XIII schreef over de situatie van de arbeiders. In 2017 zullen we de 50ste verjaardag vieren van de encycliek Populorum Progressio (1967) van Paulus VI. Deze encycliek ging in op het voortschrijdende humanisme. Johannes-Paulus II vestigde in Veritatis Splendor (1993) de aandacht op het morele karakter van elk handelen in vrijheid. Hij legde de band met het geweten en met de waarheid. Over de band tussen liefde en waarheid schreef Paus Benedictus XVI Caritas in Veritate (2009). Daarin spreekt hij ook over de noodzaak van broederlijkheid en solidariteit voor de ontwikkeling van de volkeren. Vandaag lezen we met aandacht de encycliek van paus Franciscus, Laudato Si’ (2015), die de thematiek van sociale rechtvaardigheid weer opneemt en aanvult met een ecologische bekommernis.

Deze teksten roepen op een nieuwe koers te varen en elke mens in zijn rechten te erkennen. Een nieuwe stijl van leven moet het mogelijk maken een antwoord te vinden op het “technocratisch paradigma dat er op uit is de eigen macht te ontplooien over de economie en over de politiek.” Paus Franciscus legt uit: “De economie ziet elke technologische ontwikkeling in functie van het profijt, zonder aandacht te geven aan mogelijke negatieve gevolgen voor de mensen” (Laudato Si’, nr. 109). Als antwoord daarop formuleert hij “de tred vertragen om naar de realiteit te kijken met andere ogen, belang hechten aan de armen, met iedereen in dialoog gaan, zeker ook met de armen, en een globale verreikende kijk ontwikkelen op de hele realiteit, vermits alles met elkaar verweven is.” Zo kan men het algemeen welzijn behartigen.

God is mens geworden opdat de mens menselijk zou blijven.

In Caritas in Veritate schreef paus Benedictus: “Alleen wanneer wij bedenken dat wij als individu en als gemeenschap geroepen zijn, als Zijn kinderen, te behoren tot de familie van God, zullen ook wij in staat zijn te komen tot een nieuwe manier van denken en nieuwe krachten in dienst van een waarachtig, integraal humanisme te ontwikkelen. Daarom is de grootste kracht in dienst van de ontwikkeling een christelijk humanisme.” En hij besluit: “Een humanisme dat God buitensluit is een onmenselijk humanisme” (nr. 78).

Die toon was reeds gezet door paus Leo XIII in Rerum Novarum, 125 jaar geleden. Hij breekt daarin een lans voor een rechtvaardig loon voor de arbeiders, voor het recht op eigendom en solidariteit voor de zwakkeren. De encycliek verdedigt het bestaansrecht van de vakbonden en formuleert duidelijke uitgangspunten voor de sociale leer van de Kerk. Zijn pleidooi voor de noodzaak van de vakbonden werd gehoord door de hele wereld.

In een recent congres over de encycliek Deus Caritas Est (2005) van Benedictus XVI vroegen de aanwezigen zich af wat men moet doen in de huidige situatie om de liefde van God een plaats te geven in onze samenleving. De suggesties klonken op dat moment als volgt: “Doe meer en werk samen over de grenzen van geloof en politiek heen; het is niet aan ons om te oordelen, laat staan te veroordelen; toon empathie in de wetenschap dat elk menselijk wezen kind is van God; bouw bruggen om mensen bij elkaar te brengen en elkaar steeds beter te leren kennen en begrijpen; vier feestelijk de diversiteit eerder dan met wantrouwen naar elkaar te kijken; liefde is de beveiliging van de mensheid, van het leven zelf en van de materiële orde, van de eerbied voor de schepping. Enkel de liefde kan alles met elkaar verbinden en in harmonie brengen.”

Ten slotte werd er in het congres op gewezen dat “God mens geworden is opdat de mens menselijk zou blijven”. De tijden zijn veranderd sedert het verschijnen van Rerum Novarum, maar de grondintuïtie blijft dezelfde.

+ Luc Van Looy
Bisschop van Gent