15.000 kapelletjes, even veel verhalen

PARCUM lanceert uniek project met website, boek en activiteiten

Vlaanderen telt zo’n 15.000 grote, kleine tot zeer kleine kapellen, die onlosmakelijk verbonden zijn met eeuwenoude gebruiken en verhalen. Die kennis dreigt echter verloren te gaan. Typische tradities worden minder en minder onderhouden. Tijd dat die rijke kennis centraal verzameld wordt. Tegelijk verdienen bestaande initiatieven het om in de kijker gezet te worden en moeten nieuwe initiatiefnemers inspiratie kunnen vinden. Dat is wat PARCUM, samen met vele partners, doet binnen het project Kapelletjes in Vlaanderen.

Verspreide kennis
Een nieuw boek (zie hieronder) is de vaandeldrager. Het grootste luik binnen het project is het inventariseren van alle kapellen in Vlaanderen. „Dat is onze grootste ambitie en tegelijk het mooiste aspect van Kapelletjes in Vlaanderen”, zegt Bert Verheyden, projectcoördinator bij PARCUM. „Hiervoor ontwikkelen we een website waar alle gegevens uniform worden verzameld. Iedereen kan bijdragen tot dit platform. Eenieder met geringe of uitgebreide kennis van kapellen in zijn of haar regio, kan gegevens aanvullen. Zeker als het gaat om de verhalen of tradities erachter. Wat wij nu willen doen, is de kennis over dat immateriële kapelerfgoed samenbrengen met info over objecten en het onroerend erfgoed.”
Gemeentebesturen en heemkundige kringen hebben de voorbije decennia veel informatie verzameld, maar die kennis is daarom niet altijd even toegankelijk, zit verspreid over Vlaanderen en focust zich vooral op het bouwkundig erfgoed. Het is meteen ook een eerbetoon aan Dries Clauwaert en Marieke Van Heukelom, die in de jaren 1990 duizenden kapelletjes hebben gefotografeerd en gecatalogeerd.

Inventaris
Thomas Ceusters, communicatiemedewerker bij PARCUM, treedt bij: „Wij gaan ervan uit dat het getal 15.000 zelfs een onderschatting [node:field_streamers:0] is. Op 1 mei start het gelijknamige online- platform Kapelletjes in Vlaanderen, dat dé referentiewebsite moet zijn dat iedereen uitnodigt om kapellen te inventariseren.”
Oude tradities als kaarsen branden of papieren bloemen vouwen kennen zeker nog hun aanhang, maar er komen ook nieuwe functies op. De troostplekken van Ferm bijvoorbeeld, die zich vaak bij een kapel bevinden. Of kapellen doen dienst als verzamelplek voor bewoners, zoals het terugkerende ‘buurtaperitief’ in Heverlee. Ook interreligieus bieden kapellen steeds meer kansen.
Door middel van activiteiten wil men ook een boost geven aan wat leeft rond kapelletjes. Een inspiratiegids vol praktische tips moet aanzetten tot meer.
„Met de partners Ferm en CCV lanceren we een aantal ideeën”, zegt Thomas Ceusters. „Zo vinden er tijdens de meimaand enkele samenzangmomenten plaats voor mensen met dementie, die door middel van muziek opnieuw connectie vinden met hun omgeving. [node:field_streamers:1] Een muziekbundel en een speellijst op Spotify helpen hierbij. VZW Koor&Stem paste enkele klassieke Marialiederen aan. Kolet Janssen herschrijft Maria-legenden. Gelijkaardige initiatieven zullen worden opgenomen in de inspiratiegids.”
Maar wat is een kapel precies? Enerzijds zijn er de kleine gebedshuizen, waar occasioneel eucharistie kan worden gevierd, anderzijds zijn er de privékapellen: veldkapellen, pijl- en staakkapellen, evenals gevelkapelletjes. „De tweede categorie is onze focus”, zegt Bert Verheyden. „Het lijkt dat er minder aandacht voor kapellen bestaat en er op vele plaatsen risico op verval bestaat, maar toch merken we nog steeds devoties. Religieus erfgoed blijft relevant en wij willen vandaag deze tradities capteren en borgen. Tegelijk stellen wij vast dat er toekomst is voor de vele kapellen, ook vandaag.”

„Elke kapel staat er om een reden”
Rik Van Puymbroeck schreef tekstjes voor fotoboek

Auteur en journalist Rik Van Puymbroeck (56) wuift alle eer voor het ontstaan van het boek Kapel gezocht naar fotografe Myriam Rispens. „Het is vooral haar boek, meer dan het mijne. Uiteindelijk hebben ze mij gevraagd om bij de foto’s tekstjes te schrijven zoals ik in de krant doe.”
Sinds drie jaar heeft Rik Van Puymbroeck in De Tijd een dagelijkse fotorubriek, Nergens Zonder Weg. „Op reportage rijd ik veel rond en kijk dan altijd met verwondering naar dorpen, huizen, gevels, opschriften… en maak foto’s met mijn smartphone. Daar schrijf ik dan een klein stukje bij over wat mij opviel of mij inspireert.”

Nostalgicus
Intussen zit hij al ruim 700 afleveringen ver. In die reeks passeerden geregeld kapelletjes „omdat ze opvallen, al dan niet in goede of slechte staat zijn of gewoon omdat ze mooi zijn”. Van Puymbroeck is „een beetje een nostalgicus,” geeft hij aan, „al zeg ik zeker niet dat vroeger alles beter was, integendeel, of dat alles zomaar bewaard moet worden. Toch doet het me soms pijn als sommige dingen in ons landschap verdwijnen. Kapelletjes zijn zo’n deel van onze cultuur – niet per se Vlaamse cultuur, want je vindt ze ook elders in Europa – dat ik het wel mooi vind om ze bewaard te zien worden. Elk kapelletje staat er immers om een reden en heeft zijn eigen verhaal. Sommige zijn opgericht ter nagedachtenis, andere uit dankbaarheid maar ook om mensen te laten onthaasten en tot rust te laten komen.”

Eenvoudig
De combinatie van het fotografische, het cultuur-historische en de verhalen achter de kapellen deed hem de opdracht aanvaarden. „Dat is het verschil met mijn fotostukjes in de krant”, zegt de auteur. „Dat is puur improviseren. Bij de kapellen is het anders. De mensen van PARCUM bezorgden mij per kapel info. Ik heb ze natuurlijk niet allemaal bezocht, maar ik ken er wel, omdat ik er al gepasseerd ben of omdat ze in mijn buurt staan, zoals de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van de Zielen van het Vagevuur in Kerkom (Boutersem).”
Uit die veelheid kiezen, is een hachelijk karwei. „Een van de meest bijzondere, al is het eigenlijk geen kapel, is de Mariagrot op de Liersesteenweg in Mechelen. Ze staat boven een garage tussen twee gevels. De grot zou gebouwd zijn met overschot van het beton voor de fundamenten van het huis. Soms zijn het hele bouwwerken zoals de Sint-Antonius Abtkapel in Sint-Maria-Oudenhove (Zottegem). Een opvallende is de Onze-Lieve-Vrouw van Salette in Ninove, die de pastoor liet bouwen na zijn terugkeer uit krijgsgevangenschap in de Tweede Wereldoorlog. Waar ik echter het meest door ontroerd word, zijn de meest eenvoudige kapelletjes. Een heel mooie is de Sint-Jozefkapel in Sint-Pieters-Rode (Holsbeek). Midden in het veld met een linde ernaast. Die had ook in Afrika kunnen staan.”

Alle info bij www.parcum.be
Parcum vzw, Kapel gezocht. 15.000 verhalen in beweging, Lannoo, Tielt, 168 blz., 22,99 euro, ISBN 978 94 0149 105 1.