65 x nee aan euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden?
Op 8 december verscheen een open brief van 65 professoren, psychiaters en psychologen in De Morgen. Ze uitten hun bezorgdheid om een dreigende banalisering van de zachte dood. Volgens hen kan ongeneeslijkheid bij zwaar psychisch lijden niet objectief vastgesteld worden. En dus willen ze in deze gevallen euthanasie uit het wetboek halen.
Op 26 december zei aartsbisschop Mgr De Kesel in een interview met het Belang van Limburg dat katholieke instellingen niet verplicht kunnen worden om euthanasie uit te voeren. Hij kreeg een groot deel van de politieke wereld over zich heen.
Het standpunt van de Kerk is bekend. De Catechismus van de Katholieke Kerk schrijft in artikel 2324: Wat de vormen en de motieven ook mogen zijn, de vrijwillige euthanasie is een moord. Artikel 2277 stelt dan weer: Wat de motieven en de aangewende middelen ook mogen zijn, de directe euthanasie bestaat erin om een einde te maken aan het leven van gehandicapten, zieken of stervenden. Deze is moreel onaanvaardbaar. Zo is een handeling die of een verzuim dat – in zichzelf of qua intentie – de dood bewerkt teneinde de pijn weg te nemen, een moord die ernstig in strijd is met de waardigheid van de menselijke persoon en met de eerbied voor de levende God als zijn Schepper. De beoordelingsfout die men ter goeder trouw begaan kan hebben, verandert niets aan de aard van deze moorddadige ingreep, die steeds veroordeeld en uitgesloten moet worden. Ook de Belgische bisschoppen hadden zeer duidelijk gemaakt dat euthanasie voor hen niet kon.
Axel Liégeois en Bert Vanderhaegen zijn beroepshalve al jaren vertrouwd met de materie. Axel Liégeois is gewoon hoogleraar zorgethiek en praktische theologie aan de faculteit theologie en religiewetenschappen KU Leuven en stafmedewerker ethiek bij de organisatie Broeders van Liefde. Bert Vanderhaegen is sinds 1996 hoofdaalmoezenier van het Universitair Ziekenhuis Gent en als ethicus verbonden aan verscheidene Ethische Comités in ziekenhuizen en woonzorgcentra.
Hoe kijken zij aan tegen de thematiek?
Welke houdingen en waarden vinden jullie belangrijk in het licht van ondraaglijk lijden?
Bert Vanderhaegen • Voor mij zijn nabijheid, zorgvuldigheid, trouw en inleving heel belangrijk.
Axel Liégeois • Waarden en grondhoudingen zijn inderdaad heel belangrijk, maar ze zijn niet anders bij ondraaglijk lijden dan bij lijden in de zorg in het algemeen. Waarden zijn de ethische bouwstenen van ons handelen, de vruchten van de boom. Grondhoudingen hebben te maken met ons zijn, onze persoon, hoe we in het leven staan, hoe de boom geworteld is en hoe we daaruit motivatie en inspiratie halen.
Waarden hebben grondhoudingen nodig als voedingsbodem, zoals een boom alleen maar vruchten draagt als die goed geworteld is. Ik beperk me tot het opsommen van een aantal grondhoudingen of deugden in vijf clusters die essentieel zijn in de zorg.
Openstaan vanuit zelfreflectie en aandachtigheid. Zich gedragen vanuit authenticiteit en integriteit. Zich verhouden met respect en mildheid. Handelen met zorgzaamheid en responsabilisering. En beslissen met wijsheid en moed. Axel Liégeois
Waarden die in de zorg op het spel staan, kunnen we ook beschrijven in clusters vanuit het standpunt van de verschillende betrokken partijen. Autonomie, privacy en levenskwaliteit vanuit het gezichtspunt van de patiënt. Zorgverlening en beschermwaardigheid vanuit het standpunt van de zorgverleners. Participatie en rechtvaardigheid vanuit een maatschappelijk perspectief. En uiteindelijk vertrouwen en solidariteit vanuit een relationele en verbindende benadering.
Bij ondraaglijk lijden en de vraag naar euthanasie komt het er op aan om vanuit goede grondhoudingen de waarden te verhelderen en te evalueren, en te zoeken naar de best mogelijke verhouding van waarden in de gegeven omstandigheden. Axel Liégeois
Hoe kunnen we mensen die intens psychisch lijden zo nabij mogelijk zijn en hun lijden verlichten?
Axel Liégeois • Als we een afdoend antwoord hadden op de vraag hoe we ondraaglijk psychisch lijden toch kunnen verlichten, zouden we ver staan in de begeleiding. Ik som enkele mogelijkheden op.
Een eerste mogelijkheid is het verder uitbouwen en verbeteren van de bestaande behandeling die reeds wordt aangeboden vanuit een biologische, psychologische, sociale en existentiële benadering. Axel Liégeois
Wat kan bijgestuurd worden aan de medicatie, de therapieën of zinvolle dagbesteding?
Een tweede mogelijkheid is het verder uitbouwen van de herstelgerichte psychiatrische rehabilitatie. Wat kan vanuit een herstelvisie gedaan worden om de autonomie en de participatie van mensen met ondraaglijk psychisch lijden toch te verhogen en hun kwaliteit van leven te verbeteren?
Een derde mogelijkheid is het uitbouwen van psychiatrische palliatie. Deze benadering moet nog in grote mate uitgewerkt worden. Een aanzet wordt nu gegeven door de Werkgroep palliatieve zorg en psychiatrie van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen.
Een vierde mogelijkheid is het uitbouwen van begeleiding van zinbeleving.
Het verzoek om euthanasie is een probleem van psychisch lijden én van onvoldoende zinbeleving. Axel Liégeois
Als je mensen die hiervoor openstaan op een intensieve manier begeleidt in het werken met hun eigen levensverhaal, daarin bronnen van zinbeleving zoekt en van daaruit een doel en project voor hun leven ontwerpt, kunnen ze erin slagen opnieuw zin in hun leven te vinden. Dit is een taak voor alle zorgverleners en niet enkel voor pastores.
Bert Vanderhaegen • Ikzelf noem dat het pastoraat van de trouw. Je kunt aan de oorzaken van het lijden niets verhelpen, maar je laat de persoon niet in de steek. Je blijft trouw en je zorgt dat je er bent en beschikbaar blijft. Een mens is geen atoom. Mensen zijn verbonden met elkaar door ontelbaar veel verbanden.
Zeker bij patiënten met dit soort lijden moeten de banden versterkt worden. Misschien moeten we zelf één van de redenen worden opdat mensen zouden verder willen leven, ondanks hun lijden. Bert Vanderhaegen