Anton Wessels: gelovigen zijn één in gastvriendschap

Religieus gemotiveerd geweld valt volgens nogal wat commentatoren minstens deels te verklaren door Bijbel- en Koranpassages, die volgens hun inschatting inspireren en zelfs aanzetten tot agressie of onderdrukking. Een eenzijdig negatieve lezing die Anton Wessels,  emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, in een interview met Tertioredacteur Joris Delporte evenwel krachtig tegenspreekt.  

Dezelfde God?

Wessels betreurt om te beginnen hoe sommigen zowel de joodse Thora als het Arabisch sharia louter wettisch begrijpen als wet in plaats van als weg. Hij ontkent geenszins dat joden, christen en moslims - Wessels zelf spreekt van drie subgemeenschappen binnen de grote mensengemeente - in uiteenlopende richtingen zijn geëvolueerd. Geloven zij überhaupt nog wel in dezelfde God?  Het zijn nagenoeg uitsluitend christenen die mij deze vraag voor de voeten werpen, antwoordt Wessels. Moslims leren duidelijk uit hun Koran hoe de boodschap neergedaald is van dezelfde God die zich aan zowel Mozes als Jezus heeft geopenbaard. Hij herinnert aan de suggestie van de Nederlands bisschop Tiny Muskens  (1935-2013) om ook in christelijke milieus de term Allah te hanteren. Die Godsnaam is binnen het Arabische taalgebied immers gangbaar onder christenen en heeft een duidelijke pre-islamitische oorsprong.

Ware godsdienst impliceert vooral overgave

Om te begrijpen wat Mohammed precies voor ogen heeft, verwijs ik naar de basisbetekenis van slm:  zich overgeven aan, legt Wessels uit. Van deze drie medeklinkers is zowel  islam  als moslim afgeleid. Eveneens van deze stam komt salâm of vrede, denk maar aan het Hebreeuwse equivalent shalom.

Een parafraserende vertaling van moslim luidt dan: hij die zich vol vertrouwen aan God overgeeft en vrede vindt, met zowel de Allerhoogste als zijn medemens.

In deze visie impliceert de ware godsdienst vooral overgave. Wanneer Mohammed tijdens zijn Afscheidsbedevaart joden en christenen hiertoe oproept, beoogt hij derhalve geen bekering tot zijn nieuwe godsdienst. De dienst of dîn van God behoort uiteindelijk alleen Hem toe en valt nooit met één menselijke invulling samen. Misschien menen aanhangers van Islamitische Staat het tegendeel; andersgelovigen dwingen zij tot totale overgave aan hun islamvariant. Zoiets staat evenwel duidelijk onder kritiek van de Koran zelf. 

Hemels burgerschap

Tijdens zijn lezing in Gent laat Wessels zijn licht ook schijnen op actuele en acute migratievraagstuk. De toevloed van vluchtelingen uit pakweg Syrië vereist vooreerst politieke oplossingen, zegt hij daarover.  Toch hebben de heilige schriften daaraan een belangrijke morele oproep toe te voegen. Zoals ik met de ondertitel van mijn jongste werk ‘t Is een vreemdeling zeker onderstreep, blijken zowel joden, christenen als moslims geroepen tot  gastvriendschap. Een germanisme dat mooi weergeeft hoe deze gelovigen ondanks reële verschillen één horen te zijn in hun open- en warmhartige houding tegenover vreemdelingen. Heeft Abraham – tot wie aanhangers van deze drie godsdiensten hun geestelijke dan wel lichamelijke afstamming terugvoeren – niet drie vreemdelingen verwelkomd, onder wie God? En blijft elke gelovige finaal geen vreemdeling op aarde, onderweg naar het vaderhuis? Hun ware burgerschap is dan in de hemel.

Apocalyptische tijd

Leden van terreurgroep Islamitische Staat huldigen onmiskenbaar apocalyptische denkbeelden. Concreet hechten zij veel belang aan Koranfragmenten die refereren aan het beest, zegt Wessels. Hij wijst er overigens op dat nogal wat Amerikaanse politici van evangelicale huize een gelijkaardige fascinatie voor ondergang en eindtijd koesteren, al dekt hun invulling van het begrip geenszins de oorspronkelijke, Bijbelse lading. Apocalypsis betekent het deksel wegnemen, onthullen of ontsluieren. In het boek Openbaring voorspelt Johannes zodoende allerminst hel en verdoemenis. Veeleer maakt deze ziener het geweld inzichtelijk waaronder de kleine man kreunt in tijden van Romeinse overheersing. Scherpe bewoordingen passen bij dergelijke verzetsliteratuur, al gaat het in fine over een verheldering.

Met de juiste strekking voor ogen, is het zeker verdedigbaar dat we momenteel een apocalyptische periode meemaken.

De actualiteit bulkt van tekenen die we dienen te lezen of te ontsluieren.  

• Lees het integrale interview van Tertioredacteur Joris Delporte met Anton Wessels
• Anton Wessels’  lezing op uitnodiging van de Interlevensbeschouwelijke Werkgroep Gent vindt op donderdag 26 mei plaats vanaf 20 uur in het Sint-Baafshuis. Meer info.
• Anton Wessels,  ‘t Is een vreemdeling zeker. Gastvriendschap tussen joden, christenen en moslims, Kok, Utrecht, 288 blz. Bestellen kan via dedrielelien@kerknet.be

Bron: Tertio