Barts Bijbelbrieven ~ Geachte Paulus

Geachte Paulus, beste Saul,

Samen met de apostel Petrus beschouwt men jou als de grondlegger van de jonge kerk. Nochtans was je voor je bekering een rechtlijnige, joodse farizeeër en een fervente vervolger van de eerste christenen. Van je vader had je het Romeinse staatsburgerschap geërfd, waardoor je toegang had tot de hoogste posities in de joodse vazalstaat én in het Romeinse wereldrijk.

Jij liet persoonlijk talrijke volgelingen van Jezus Christus arresteren en ter dood veroordelen. Naar verluidt heb je Jezus tijdens zijn korte aardse bestaan nooit ontmoet. Tot Hij enkele weken na Zijn verrijzenis aan jou in Damascus verscheen en je vroeg Hem te volgen. Jezus zag zijn oproep veeleer als een uitnodiging dan als een verplichting. Ook in de 21ste eeuw blijft het begrip vrijheid een belangrijk element in ons geloof.

Na die ingrijpende gebeurtenis nam je de naam Paulus aan en transformeerde je tot een even fanatieke boodschapper van de Mensenzoon. Je hebt je joodse geloof nooit verloochend, maar je voelde je ontzettend aangetrokken tot Jezus’ blijde boodschap.

Je zag het als jouw roeping om in de eerste plaats je joodse geloofsgenoten met de liefde en daden van Jezus te bestuiven.

Aanvankelijk klikte het niet tussen jou en Petrus. Jullie deelden de vurige koppigheid die karakteristiek is voor mensen met een sterke persoonlijkheid. Ik stel me levendig voor hoe de visser-apostel van het eerste uur je vol wantrouwen bejegende. Jij wierp wellicht op dat alle leerlingen – Petrus inbegrepen – tijdens de marteldood van hun Heer de benen hadden genomen. Wat dat betreft had je volkomen gelijk. In de vertwijfelde weken na Jezus’ begrafenis dacht Petrus er zelfs over zijn vroegere vissersbestaan terug op te nemen.

Uiteindelijk sloten jullie een aanvaardbaar compromis. Petrus zou zich in eerste instantie volledig op de joodse gemeenschap richten; jij nam de heidenen voor je rekening en ontpopte je tot de eerste missionaris die naam waardig.

Het Nieuwe Testament toont aan dat jij over een groot schrijverstalent beschikte, beste Paulus.

Maar liefst 13 lange brieven zijn aan jou toegeschreven. Bovendien is je oudst bewaarde epistel – de eerste brief aan de Thessalonicenzen –  geruime tijd voor de 4 evangeliën ontstaan.

Ik heb veel eerbied voor je erfenis, ook al ben ik niet altijd even gelukkig met de soms dwingende toon waarmee je je doelpubliek destijds aansprak. Je felle verwijten aan de Galaten – van oorsprong Keltische immigranten die zich in de buurt van het huidige Ankara hadden gevestigd – vind ik ronduit grof en hard.

Zelfs in je aanspreking deed je geen enkele poging om je afkeer voor dat volk te verhullen: ‘Domme Galaten, wie heeft jullie behekst?’

Los van je diepere bedoeling vind ik de algemene toon die je in deze brief aanslaat beneden alle peil. In je eerste brief aan de Korintiërs schrijf je zelfs enigszins minachtend over Jezus’ apostelen: ‘Ik heb harder gewerkt dan alle anderen; dat wil zeggen niet ik, maar de genade van God met mij’. Los van bovenstaande voorbeelden, erken ik dat je ook heel wat bijzonder aangrijpende, gevoelige en uitnodigende bijdragen heb overgeleverd.

Je omschrijving over de liefde is een schot in de roos: ‘Als ik de liefde niet heb, ben ik niets. De liefde is vriendelijk, geduldig en niet jaloers… Die liefde verheugt zich niet over onrecht, maar vindt haar vreugde in de waarheid. Ze geeft het nooit op; ze blijft geloven, hopen en volharden.’ Deze boodschap komt aan als een pijl in het hart. Trefzeker verwoord, beste Paulus!

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Tenslotte bewonder ik je radicale keuze voor de omliggende volkeren die nooit eerder van Jezus hadden gehoord. Je had het lef – misschien onbewust beïnvloed door je ‘heidense’ lezers en luisteraars – een aantal strenge joodse wetten kritisch op de korrel te nemen. Het verbod op het eten van varkensvleesen de verplichting van de besnijdenis bij kleine jongetjes vond je niet meer van jouw tijd. In je brief aan de onderdrukte christelijke gemeente in Rome illustreer je jouw visie met concrete voorbeelden. Ik vermoed dat je stellingname in deze brief uiteindelijk je doodvonnis heeft ingeleid.

Jaren geleden bezocht ik in Rome de indrukwekkende basiliek die aan jou is gewijd.

Je stoffelijke resten rusten ‘buiten de muren’ van de oude binnenstad, terwijl Petrus’ graf zich onder de Sint-Pietersbasiliek bevindt. Het Romeinse gebedshuis dat al eeuwenlang aan jou herinnert is beduidend kleiner, maar veel ouder dan de Sint-Pietersbasiliek. Net zoals jouw geschreven bijdragen verder terug gaan in de tijd dan alle andere boeken in het Nieuwe testament.

Met enig voorbehoud, maar met bijzonder veel respect!

Bart Demyttenaere

Reactie van Nikolaas Sintobin

Beste Bart,

Dank dat ik je brief aan Paulus mocht lezen in avant-première. Hij zet me aan het denken.

Ik meen erin te merken dat je heb geworsteld met het hevige temperament van de man. Paulus was duidelijk iemand van rechttoe rechtaan. Zijn leven vóór hij christen werd getuigt daarvan op een niet zo prettige wijze. De radicaliteit en, in zekere zin, de bruuskheid van zijn bekering ook. Wellicht is er een verband tussen beide. Die roeping van Paulus die, letterlijk en figuurlijk, uit de lucht kwam vallen vind ik iets heel bemoedigend hebben.

Paulus verdiende het niet  zo’n ontmoeting met de verrezen Jezus te mogen beleven. Voor zover hij het zelf beschrijft, wijst ook niets erop dat hij erom gevraagd heeft. Welintegendeel. Zijn bekering is hem overkomen, zomaar. Tegen wil en dank. Ik denk dat je het een echt godsgeschenk mag noemen. Het was pure, massieve genade. Dit maakt me blij en hoopvol. Het doet vermoeden dat ook voor anderen – mezelf incluis – die genade kan zijn weggelegd.

Wie kan er zich op beroemen het waard te zijn te verrezen Jezus te mogen ontmoeten?

Meer nog dan zijn heftigheid word ik getroffen door het hoge theologische gehalte van de geschriften van Paulus. Hij is de eerste systematische denker van het christelijk geloof.

Wat mij betreft verklaart dit waarschijnlijk dat ik een stuk liever de evangelies lees dan de brieven van Paulus. De evangelisten vertellen rechtstreekser over Jezus, zonder de zo brede bemiddeling van de theologische analyses van Paulus. In de evangelies proef ik meer Jezus zelf.

Wat mij tegenwoordig het meest aanspreekt in het optreden van Paulus is zijn voorkeursaandacht voor de heidenen. Dit lijkt mij van een brandende actualiteit. Ik vermoed dat het om die reden is dat paus Franciscus niet ophoudt aan te sporen naar de grenzen te gaan om precies daar Jezus en zijn Blijde Boodschap te verkondigen.

Je weet zo goed als ik, beste Bart, dat hier in de Lage Landen de overgrote meerderheid van onze tijdgenoten weggegroeid is van de christelijke traditie en cultuur. Tegelijk stellen we vast dat ook het evidente geloof in de wetenschap en de ratio wegebt. Hier en daar zie je nu zelf heuse zingevingswinkels hun deuren openen.

Er is een groeiende vraag naar zingeving, die verder en dieper gaat dan geld, consumptie of wetenschap.

Als christenen hebben wij een unieke boodschap voor onze wereld. We staan voor een gigantische uitdaging van inculturatie. We dienen te leren meer in dialoog te treden met onze cultuur: zonder concessies te doen aan de radicaliteit van het Evangelie, midden in onze cultuur en dankzij die cultuur Jezus verkondigen. Het christelijk geloof mag niet het exclusieve voorrecht worden van een kleine elite. Het is bedoeld voor alle volkeren en alle naties. Dat had Paulus haarfijn begrepen.

Ja, er is werk aan de winkel. Dat is maar goed ook.

Beste groet, en tot je volgende brief!

Nikolaas