Bezorgd om toenemende polarisatie? 3 tips van een expert

We moeten durven zeggen dat onze samenleving superieur is. Deze boude uitspraak van Open Vld-voorzitster Gwendolyn Rutten kreeg veel weerklank in de media. Christophe Busch zucht. De directeur van Kazerne Dossin in Mechelen, waar Holocaust en mensenrechten centraal staan, is een expert in psychologische en maatschappelijke processen die leiden tot massageweld. Hij specialiseerde zich ook in radicalisering bij jonge moslims.

Jezelf boven de ander plaatsen, is nu precies wat je niet moet doen, reageert hij. Daardoor jaag je hem nog meer in het harnas.

Toch begrijpt Busch wat Rutten bedoelt: Onze samenleving heeft de laatste decennia enorme vooruitgang geboekt als het gaat over de positie van het individu, vrijheid van meningsuiting, de rechten van het kind, de vrouw, noem maar op. Maar hoewel het contrast met veel andere delen in de wereld groot is, pas toch voldoende bescheidenheid.

Vergeet niet dat deze morele vooruitgang er is gekomen na een drama van ongeëvenaarde omvang: de Holocaust. Christophe Busch

Een van de verworvenheden waar we het meest trots op zijn, is de aanvaarding van holebi’s. Maar 20 jaar geleden stond homoseksualiteit ook bij ons nog in de Diagnostic Statistical Manuel of Mental Disorders. Het werd beschouwd als een psychische aandoening!

Veel zogenaamde verworvenheden zijn overigens nog lang niet geborgen, meent Busch. En in plaats van ze verder te verankeren in ons systeem, zijn we veel rechten en vrijheden aan het opgeven ter wille van een grotendeels fictieve beveiliging.

Onze vooruitgang is broos. We moeten ervoor opkomen, maar op een constructieve manier. Christophe Busch

Busch signaleert 3 problemen met de uitspraak van Gwendolyn Rutten, en geeft er evenveel alternatieven voor.

#1 Stel je niet boven de extremisten op, maar tussen de gematigden

We maken in onze media vaak de fout om het identiteitsdebat te voeren met opiniemakers aan de uiteinden van het spectrum: Filip De Winter aan de ene kant, Fouad Belkacem aan de andere, om maar een voorbeeld te geven.

De bedoeling is dan om hen met argumenten naar het midden te doen opschuiven. Maar eigenlijk geef je hen enkel een megafoon. Ze vergroten hun achterban en graven zichzelf nog dieper in.

Ik zeg: negeer de pushers.

Conflict is niet hetzelfde als polarisatie. Het eerste is een gegeven, het tweede kun je managen. Laat gematigden aan het woord en duid zelf de problematiek op een correcte en verantwoordelijke manier.

#2 We hebben geen nood aan nog een tegenverhaal, maar aan verbinding

Het superioriteitsgevoel van het kapitalistische Westen daagt (onder meer) de Arabische wereld uit. Het Saoudi-Arabisch imperialisme van vandaag is daar een tegenreactie op. Net als het radicalisme van jonge moslims die dagelijks aanvoelen dat de vrijheden en rechten in onze samenleving niet voor iedereen gelijk zijn.

De vele identiteitscontroles op basis van etnische profilering brengen weinig op, maar laten wel sporen na. Als iemand alle regels van het spel volgt en professioneel toch niet aan de bak komt omdat hij een vreemde naam heeft, dan raakt die gefrustreerd. Dat is normaal!

Onze waarden zijn beter, dus we gaan ze opleggen. Wie denkt nu serieus dat dat lukt?

Integendeel, het wordt een voedingsbodem voor conflicten in de volgende decennia. In plaats van een tegenverhaal hebben we dus verbindende verhalen nodig: goede voorbeelden van waar het wel lukt en consequent opkomen voor onze waarden door, bijvoorbeeld, de mensenrechten ook toe te passen op vluchtelingen. We weten goed genoeg waartoe opgekropte trauma’s bij hele groepen kunnen leiden.

Ik ben allesbehalve naïef. We zitten volop in een middelpuntvliedende dynamiek. Het vergt moed om te blijven verbinden.

Daarom moeten we figuren in het midden steunen en bemoedigende verhalen vertellen.

#3 Verander je toon: van simplistisch naar opbouwend

We hebben de neiging complexe processen, zoals bijvoorbeeld religie, simpel voor te stellen om ze begrijpelijk te maken. Daardoor trappen we vaak in de val van zwart-wit tegenstellingen. In een identiteitsdebat komt dan een wij tegenover een zij te staan.

Kader je verontwaardiging niet in een identiteitsdiscours en projecteer niet jouw ervaring van mensenrechten op een groep die er minder toegang toe heeft. Als je het veralgemenend hebt over dé moslims, dan lokt dat een verbeten tegenreactie uit. Als het op de Franstalige tv over dé Vlamingen gaat, dan begrijp je wel hoe dat voelt.

Dus ...

Ben je bezorgd om de toenemende polarisatie in onze samenleving? Sta dan in je eigen spreken stil bij de positie die je inneemt (niet boven de extremisten maar naast de gematigden), bij het onderwerp van je verhaal (niet wat scheidt maar wat verbindt) en bij je toon (niet aanvallend maar opbouwend). En weet vooral:

Uiteindelijk gaat het om zin voor verantwoordelijkheid.

Voor het programma rond polarisatie werkt Kazerne Dossin samen met Bart Brandsma. Ontdek de website polarisatie.nl.