Bidden in de cinema met Scorseses film ‘Silence’

Silence, het verhaal

Martin Scorseses film Silence is gebaseerd op het gelijknamige boek uit 1966 van de Japanse schrijver Shusaku Endo, zelf een katholieke bekeerling. Het gaat over 2 Portugese jezuïeten, Rodrigues (gespeeld door Andrew Garfield) en Garupe (Adam Driver) die in Japan op zoek gaan naar hun leermeester Ferreira (Liam Neeson). Het enige wat de orde nog van hem vernomen heeft, is dat hij zijn geloof zou afgezworen hebben en nu een boeddhistisch priester is.

Rodrigues en Garupe willen er het fijne van weten en zijn ziel redden als het gerucht waar zou blijken. Ze zijn bereid om zichzelf op te offeren voor Christus, zeggen ze. Eenmaal in Japan beseffen ze in welk moeras ze terecht gekomen zijn. De vervolgingen door de overheid zijn extreem zwaar. Bekeerlingen worden tot in de verste dorpen opgespoord en op de meest gruwelijke manieren om het leven gebracht. Tenzij ze het geloof afzweren. Hun voet op een afbeelding van Christus (fumie) zetten, is voldoende als teken van verloochening.

Rodrigues en Garupe bewonderen de standvastigheid van de Japanse christenen. Maar hoe lang kunnen ze dit lijden aanschouwen? Hoeveel mensen moeten er worden geofferd voor de verkondiging? Is dat werkelijk wat Christus vraagt? Diens stilte doet de twijfel toeslaan, tot Rodrigues nog maar 1 ding hoort: Trap maar (op de fumie).

Historische feiten

De jezuïeten zetten voor het eerst voet aan de grond in Japan in 1549 onder leiding van Franciscus Xaverius. Toen het christendom in het begin van de jaren 1600 werd verboden onder het Tokugawa shogunaat, kwamen 750.000 gelovigen voor de keuze te staan: het geloof afzweren of onzichtbaar worden voor het regime. Toen het verbod in 1873 opgeheven werd, gaven nog 30.000 christenen zich te kennen.

Het verhaal van Shusaku Endo is gebaseerd op waargebeurde feiten. De leermeerster Cristovao Ferreira naar wie de 2 jezuïeten op zoek gaan, is een historische figuur, die na 5 uur marteling niet alleen voor zichzelf maar vooral ook voor medegelovigen een einde maakte aan de foltering door aan het geloof te verzaken. Hij werd nadien een boeddhistisch priester en schreef boeken, onder meer over astronomie. Onder dwang maar schijnbaar ook met een zekere instemming, schikte hij zich in zijn nieuwe rol. Op die manier woonde hij ook martelingen van andere christenen bij en overhaalde hen om op de fumie te trappen als teken van afwijzing van het geloof.

Jezuïeten betrokken bij making-of

Jezuïet James Martin werd door Scorsese ingeschakeld om het script kritisch na te lezen om de dialogen zo geloofwaardig mogelijk te maken. Hij begeleidde bovendien de hoofdrolspeler Andrew Garfield (de rol van Rodrigues) tijdens een 30-dagenretraîte in een klooster.

Garfield had zich zodanig ingeleefd in zijn personage dat hij zelf suggesties deed om bepaalde dialogen geloofwaardiger te maken, zegt James Martin aan The Guardian. Sommige passages komen regelrecht uit de geestelijke oefeningen van Sint-Ignatius. Zo vraagt hoofdpersonage Rodrigues zich vertwijfeld af: Wat heb ik gedaan voor Christus? Wat doe ik voor Hem? Wat moet ik doen voor Hem?

Volgens James Martin werkt de film Silence als een gebed: Ja, het voelt aan als een ignatiaanse meditatie. Dat is toch bijzonder om te beleven in cinema.

Hyperactueel

Hoewel het verhaal van Silence zich dus in de 17de eeuw afspeelt, stelt de film vragen die er ook vandaag toe doen.

• Wat betekent het in essentie om christen te zijn?
• Hoe ga ik om met een God die zich laat vertrappen?
• Hoe kan en mag ik mijn geloof uiten in een omgeving die daar afkerig tegenover staat? Hoe belangrijk zijn uiterlijke tekenen daarbij?
• Waarom leidt religie (en ook de weerstand daartegen) zo vaak tot geweld, terwijl de boodschap ten diepste vredelievend is?
• Waar sta ik in en hoe ga ik om met het spanningsveld tussen wet en barmhartigheid, de letter en de geest?

De kerk biedt (gelukkig) een aantal antwoorden op deze diepmenselijke vragen, maar God zelf blijft vaak een groot mysterie. Bij moeilijke beslissingen blijkt Hij ontzettend veel aan het oordeel van de mens zelf over te laten. Geloven biedt geen garantie tegen pijn en twijfel.

De film roept ook de vraag op wat missionering vandaag kan inhouden. Het spreekt vanzelf dat de eerste missionarissen, in het kielzog van kolonisatoren, fouten maakten. Zo suggereert Ferreira in de film dat de jezuïeten in Japan destijds taal noch cultuur van het volk kenden. Anders dan hun medebroeders in China zagen ze er niet het nut van in om zich te verdiepen in de wijsheid die al aanwezig was in het land.

En toch handelden ze allereerst uit liefde voor de mensen. Rodrigues ontdekt door de vernedering heen wat dit echt wil zeggen.