Boetepsalmen bezorgen gedetineerden ‘kippenvel vanbinnen’

Bekijk de trailer.

Vorig jaar kreeg Griet Teck vanwege Musica en Concertgebouw Brugge de vraag om een korte film te maken over mensen in interactie met de Boetepsalmen van Orlandus Lassus. Die psalmen vormen niet alleen het hoogtepunt van de polyfonie door de beroemdste componist ooit uit onze contreien, er gaat nog steeds een universele diepgang in schuil.

De filmmaakster vatte het idee op om hiervoor samen te werken met vrouwen in de gevangenis van Brugge, want: Er zijn weinig plekken die zoveel straf, boete en schuld uitstralen en uitademen als een gevangenis.

Het resultaat is een film die een unieke ontmoeting weerspiegelt van 3 door het leven getekende vrouwen met hemelse muziek.

De film van een halfuur werd voor het eerst vertoond op de Topstukweek Lassus eind mei in Brugge. Komend weekend is hij te zien op het AlbaNova festival in de Landcommanderij Alden Biezen in Bilzen.

Lees het interview onder de foto.

Om dit project tot een goed einde te brengen, werkte Griet Teck samen met Maud Seuntjens van Musica Impulscentrum voor Muziek en Tine Van Laeken, cultuurfunctionaris bij de Rode Antraciet en vertrouwenspersoon voor de vrouwen in de gevangenis van Brugge. Een interview.

Hoe waren jullie rollen verdeeld?

Griet Teck • Het eerste wat ons te doen stond, was de gevangenis verkennen. Voor Maud en mezelf was het de eerste keer dat we in een gevangenis kwamen en het liet een zware indruk na. Het penitentiair complex van Brugge is dan ook een van de zwaarst beveiligde complexen te zijn in België. Een log hoekig lichaam met ontelbaar veel lagen beton, verduisterd glas en metalen structuren.

Zware deuren en poorten, alomtegenwoordige camera’s. Daartussen moet je de gedetineerden bijna met een vergrootglas zoeken.

Maud Seuntjens • Terwijl Griet alles artistiek voorbereidde, concentreerde ik me op de interviews met de vrouwen. We lieten hen nadenken over bepaalde verzen uit de boetepsalmen, die ook in de film steeds in beeld komen.

Tine Van Laeken • Mijn taak was dan weer om vanuit mijn contacten in de gevangenis het nodige vertrouwen te krijgen. Samen overwonnen we de cameramoeheid, die toch wel heerste bij de gevangenisdirectie. Er vonden op dat moment verschillende televisieprojecten plaats in de gevangenis, wat ervoor zorgde dat we het verschil extra in de verf moesten zetten. Men waakt er terecht over hoe mensen in beeld worden gebracht.

Hoe verbind je de muziek van Lassus met het leven in de gevangenis?

Griet Teck • We besloten om de muziek fysiek de gevangenis binnen te brengen: het koor Psallentes o.l.v. Hendrik Vanden Abeele zong ter plekke een selectie uit de boetepsalmen. Toen het zover was, ging Tine de vrouwen halen. Het duurde lang, de spanning steeg.

Tine Van Laeken • We hadden eerlijk gezegd een beetje schrik: zou het wel werken? Gaan ze er niet mee lachen? Wat als ze het saai vinden? Maar het koor was nog niet lang bezig of ik zag al een paar tranen vloeien. Toen dacht ik: ja, het komt wel binnen. Van de weeromstuit kreeg ik het zelf ook even lastig.

Griet Teck • Je zag en voelde dat gewoon. Iedereen die erbij was had het erover. De sfeer was magisch en warm.

Maud Seuntjens • Deze muziek komt uit zo’n ver verleden en is zo ijl, dat ze toch weer nieuw en exotisch klinkt. Het eerste gesprek na de voorstelling ging ook meteen heel diep.

Een van de vrouwen zei dat ze kippenvel kreeg vanbinnen.

Als dit niets met je doet, dan is er iets mis met jou, zeiden ze.

Tine Van Laeken • Het was ook zo intens voor hen omdat ze wisten dat het hele concert en al wat erbij kwam kijken, speciaal voor hen 3 was opgezet. Ze vonden het een eer om mee te werken.

Kun je iets meer vertellen over de vrouwen in de film?

Tine Van Laeken • De feiten die ze pleegden, komen niet aan bod in de film. Dat werd met de directie op voorhand afgesproken. Het idee was niet om een film over vrouwelijke gedetineerden te maken, maar over hoe de muziek van Lassus bij mensen kan aankomen. Het interessante eraan is dat iedere kijker zich in hen kan verplaatsen.

Iedereen heeft wel ervaringen met schuld, boete, vergeving, kracht vinden, blijven hopen.

Griet Teck • Maar uiteraard zitten ze hier voor een reden, zoals Gert het zo eerlijk verwoordt, en zij worstelen daar ook dagelijks mee. Hoe ga je met die gevoelens om? We waren daar om naar hen te luisteren.

Konden ze zich makkelijk verplaatsen in de geloofswereld van waaruit de psalmen geschreven werden?

Maud Seuntjens • Ja, dat was opvallend. We wisten het niet op voorhand, maar bij het eerste gesprek verwezen ze alle 3 naar het geloof en de geborgenheid die ze daarrond in hun kindertijd ervaren hadden.

Tine Van Laeken • In de gevangenis herontdekken veel mensen het geloof.

Er is tijd om na te denken, je zoekt houvast. Dan blijkt al wat je in je jeugd aan geloofservaringen hebt meegekregen, enorm belangrijk.

Griet Teck • Dat hadden we niet verwacht. Blijkbaar is daar een enorme nood aan. De nood om gehoord te worden, ook al komt er niet meteen een antwoord. 

Hoe ging je met die oude teksten aan de slag?

Griet Teck • We selecteerden een aantal verzen uit de 7 boetepsalmen en vroegen hen er enkele uit te kiezen. Ze waren vrij om dan te vertellen waarom ze voor bepaalde teksten hadden gekozen. Ook hier waren de dames heel openhartig.

We luisteren naar een moeder die vanuit de gevangenis zo goed als kan een moeder probeert te zijn voor haar jonge kinderen.

Ze belt dagelijks met hen en volgt zo hun huiswerk mee op. En dan moet je weten dat je per dag maar 10‘ mag bellen. We horen ook een dochter die worstelt met de geheimen die ze voor haar moeder heeft. En ik herinner me ook bij de première in Concertgebouw Brugge dat Elke (die toen pas vrij was gekomen) in een nagesprek vertelde dat ze één van haar beste vriendinnen zo hard miste en haar echt nodig had nu. Die vriendin is Mélanie, één van drie vrouwen in de film die nog steeds vastzit. 

Dat was precies de intentie van het project: verder kijken dan het label ‘gedetineerde’. We luisteren naar een moeder, een dochter, een vriendin.

Maud Seuntjens • Het mooie is ook dat in de teksten niet alleen de thema’s schuld en boete naar voren komen, maar ook houvast zoeken, kracht vinden, blijven hopen. Het is dus zeker geen deprimerende film geworden, maar net één die enorm veel kracht en hoop uitstraalt, ondanks pijn en spijt.