Van Dormaels nieuwe testament is eigenlijk Griekse tragedie

Auteur: Erik Buys

Is Le tout nouveau testament van Jaco Van Dormael een film om in de godsdienstles te gebruiken? Het eerste wat ik dacht bij de aftiteling, is dat de God van Jaco Van Dormael eigenlijk een Griekse god is. Het is een archetype dat aansluit bij wat mensen intuïtief van een godheid verwachten: een machtig wezen dat de gang van de wereld bepaalt. En dat dus wispelturig is en soms ronduit sadistisch. Hoe moet je anders alle miserie in de wereld verklaren?

Ook het verhaal doet denken aan een Griekse tragedie. Jouw wachtrij aan de kassa is altijd de traagste, ook als je besluit van rij te veranderen. Hilarisch in zijn herkenbaarheid.

De boodschap is dat de mens wel kan proberen aan zijn lot te ontsnappen, maar dat dit gedoemd is om te mislukken.

Opvallend is dat God voor al zijn acties een computer nodig heeft. Is dan ook zijn vrijheid ingeperkt door de elektronica? Wat echt vergoddelijkt wordt in deze film, is volgens mij de technologie. Die bepaalt grotendeels hoe onze wereld er vandaag uit ziet en kan mensen onvrij maken. Zo kun je Le tout nouveau testament lezen als een Griekse tragedie waarin de computer de rol van Zeus of een van zijn schikgodinnen overgenomen heeft.

Wat doe je als je weet wanneer je dood gaat?

Ea, de dochter van God, zet haar bullebak van een vader een hak en laat de computer een sms versturen naar alle mensen ter wereld. Daarin staat hun sterfdatum.

Niet toevallig is het de gsm die de fataliteit binnen brengt.

Interessant is dan om te zien hoe mensen daarmee omgaan. Een vrouw die nog maar kort te leven heeft, trekt zich niets meer aan van de ontrouw van haar echtgenoot, maar kiest nu zogezegd voor zichzelf. Ze stort zich op een jonge prostitué, en ontdekt nog wat later de perfecte liefde bij een gorilla. Zij maakt zich vrij van de rol waarin ze vast zat. Maar hoe duurzaam is die keuze vanuit een egoïstische reflex?

Een jongen vindt er plezier in zijn lot uit te dagen en springt van het ene appartementsgebouw na het andere. Hij lijkt wel bezeten. 1 van de apostelen van Ea, die het werk van haar vader op aarde wil rechtzetten, wordt moordenaar. Hij rechtvaardigt zijn daden door te zeggen: Als ze sterven, is het omdat het zo moest zijn. Hij schuift de verantwoordelijkheid van zich af.

In elke reactie zie je opnieuw de worsteling van mensen met vrijheid. Kunnen we daar wel mee om?

Le tout nouveau testament stelt de kijker in die zin een boeiende vraag: wat houdt jou geknecht? En omgekeerd: wat maakt werkelijk vrij?

Ea treedt in de voetsporen van haar broer Jezus, die vele jaren vóór haar al eens geprobeerd had om de ellende van hun vader recht te zetten. Zij probeert, net als hij, iets te bereiken met liefde. Liefde als ultieme daad tegen de voorbeschiktheid.

Christelijk godsbeeld is uniek

Als gelovige zou ik de film nog graag iets verder zien gaan. Het laatste deel, Hooglied genaamd, is naar mijn gevoel te dun uitgewerkt.

Is alles opgelost als de moeder van Ea het van haar man overneemt aan de computer? Ik betwijfel het.

Als ik zo nadenk over die intuïtieve manier waarop we ons god (nog altijd!) voorstellen als een oppermachtig maar al te menselijk wezen, besef ik opnieuw hoe uniek de God van de joods-christelijke traditie is. Hij laat zich in Jezus van Nazaret kennen als een kwetsbare God, die de macht juist uit handen geeft aan mensen. Jezus biedt zijn andere wang aan en verdraagt eventuele slagen omdat hij niet wil dat andere mensen, onder wie zijn tegenstanders, zouden lijden als hij zichzelf zou verdedigen.

Het blijft een tegendraads geloof, dat de mensen vrijheid en verantwoordelijkheid geeft.

Tegelijk blijft altijd de mogelijkheid van vergeving open, zodat die verantwoordelijkheid niet verpletterend werkt.

In de film zegt God: Ik ben de oorzaak van het kwaad en I like it. Het christendom verklaart het kwade in de wereld niet, maar daagt mensen uit om die wereld in een liefdevol engagement ten goede te keren. Gewoon omdat God ons daartoe zo liefdevol aanspreekt.

Als ik Le tout nouveau testament in de godsdienstles gebruik, dan zal het dus zijn om het verschil tussen het Griekse godsbeeld (en daarmee gepaard gaand mens- en wereldbeeld) en het joods-christelijke uit te leggen.

Lees 'Le tout nouveau testament - Wie is de God van Jaco Van Dormael?'