Expo Wonde(r) toont vreemde fascinatie voor wonden van Christus

Van 6 september tot 31 oktober loopt in het KADOC de bevreemdende tentoonstelling Wonde(r). Onderwerp: de populariteit van mensen met stigmata, de wonden van Christus. Tussen 1800 en 1950 waren er in West-Europa alleen al 250. En dat zijn enkel de mensen van wie we sporen terug vonden, zegt Tine Van Osselaer, hoofd van het onderzoeksteam Stigmatics van het Ruusbroecgenootschap. Je mag dus aannemen dat het maar het topje van de ijsberg is.

Geen marginaal fenomeen dus, hoe bizar het vandaag ook klinkt. Van Osselaer: We onderzochten niet de wonden zelf, maar de respons erop in samenleving en kerk. Dankzij internationale samenwerking konden we meerdere onderzoeken samenleggen en tot opvallende vaststellingen komen.

#1 Franciscus van Assisi als trendsetter

De eerste sporen van gestigmatiseerden gaan terug tot de tijd van Franciscus van Assisi (begin 13e eeuw), de eerste bekende persoon en grote heilige met de stigmata. Hij kreeg de wonden in handen, voeten en zijde tijdens een gebedsmeditatie in 1224 in La Verna (Italië).

De franciscaanse theoloog en vroege volgeling van Franciscus Bonaventura (1221-1274) verklaarde dat het de grote nederigheid, armoede en zuiverheid van Franciscus waren, die hem het voorrecht van de wondtekenen waardig maakten.

De pijn komt voort uit diepe compassie en identificering met de Gekruisigde.

Ze is ook een teken van boetvaardigheid die tot voorbeeld moest strekken voor een Kerk in crisis.

#2 Fenomeen neemt toe in tijden van crisis

Het eerste luik van de tentoonstelling Wonde(r) in KADOC schetst het fenomeen door de eeuwen heen en wereldwijd, om dan scherp te stellen op 250 gevallen in de periode 1800 tot 1950 in West-Europa. Uit dat overzicht blijkt duidelijk dat in tijden van crisis meer aandacht is voor gestigmatiseerden. Dat is logisch, stellen de onderzoekers:

Doorgaans is het niveau van scepsis zo hoog dat gevallen van extatische geloofsbeleving weinig aandacht krijgen. Dat verandert als mensen onzeker worden.

Zo is de tijd van Franciscus overduidelijk een periode van crisis: Kerk in verval, kruistochten, diepe armoede. In de meer recente periode wordt de samenleving geconfronteerd met industrialisatie en 2 wereldoorlogen.

#3 Ook Vlaanderen kent zijn gestigmatiseerden

Voor de periode van de middeleeuwen zijn de bekendste gestigmatiseerden uit onze contreien Maria van Oignies, Christina De Wonderbare en Elisabeth van Spalbeek. Maar de bekendste en recentste is de franciscaanse zuster Rumolda Van Beek. Twee jaar voor het afleggen van haar eeuwige geloften in 1924 werd ze getroffen door de kruiswonden, die ze met zich meedroeg tot aan haar dood in 1948.

De cultus rond de zuster kwam pas op gang na haar overlijden, maar tot vandaag wordt haar graf druk bezocht door bedevaarders. Op de expo Wonde(r) zijn objecten uit haar nalatenschap te bewonderen.

#4 Vaticaan niet altijd enthousiast

Het Vaticaan en de bisschoppelijke overheden reageren meestal voorzichtig op verhalen van gestigmatiseerden. In de 19de en 20ste eeuw, maar ook al voordien, worden commissies opgericht die dergelijke wondertekenen onderzoeken op hun echtheid. Sommige verhalen worden doorprikt als bedrog of te wijten aan een ziekte. Af en toe stelt de Vaticaanse commissie dat niet kan uitgesloten worden dat een goddelijke interventie in het spel is.

Soms ook is niet God maar veeleer de duivel in het spel.

Zo is er een verhaal bekend van een Roemeens meisje van 12 dat als een circusattractie door Europa wordt gesleurd. Uit beeldmateriaal (gedraaid in Londen in 1927) blijkt dat ze uitgebreid werd onderzocht. Zelf zei ze dat ze werd aangevallen door de duivel.

Een andere reden voor de voorzichtige houding van het Vaticaan heeft te maken met de behoefte aan controle. Gestigmatiseerden blijken vaak heel charismatische figuren, in staat om snel grote aanhang te verwerven. Hun mystieke geloofsbeleving strookt niet altijd met de kerkelijke visie van het moment.

Van de 250 gestigmatiseerden tussen 1800 en 1950 werden er 15 zalig verklaard en 4 heilig.

#5 Mensen met een boodschap

Wat de verhalen van gestigmatiseerden zo boeiend maakt, is dat ze toegang geven tot de innerlijke wereld van gewone mensen in een bepaalde tijd. Ze bieden een nieuw en vaak kritisch venster op conflicten en uitdagingen in hun tijd.

#6 Ook vandaag zijn er gestigmatiseerden

Als de onderzoekers en makers van Wonde(r) één ding willen duidelijk maken, dan is het wel dat het fenomeen van gestigmatiseerden niet zo marginaal is als het op het eerste gezicht misschien lijkt. Voor mensen in de 19de eeuw was het vrij gewoon. De tentoonstelling nodigt de bezoeker uit door de ogen van gelovigen van toen te kijken.

Misschien kijk je dan ook met andere ogen naar gestigmatiseerden van onze tijd. Een interessant voorbeeld is de Ierse Christina Gallagher. In 1985 had ze een buitengewone ervaring van eenheid met de gekruisigde Christus bij Queen Maeve's Grave op de berg Knocknarea. Sindsdien ontving ze boodschappen van Maria, die ze doorgeeft via haar website en tijdens massavieringen. Momenteel gaan die boodschappen over … brexit.

Wonde(r) is samengesteld door het Stigmatics-team van het Ruusbroecgenootschap (Universiteit Antwerpen). De tentoonstelling is gratis te bezoeken van 6 september tot 31 oktober in KADOC (Vlamingenstraat 39, 3000 Leuven).