Hemelvaart in de kunst: Jezus ten voeten uit

De oudste: een ivoren plaat (rond 400)

De oudste teruggevonden afbeelding van de Hemelvaart van Jezus dateert van rond het jaar 400. De anonieme ivoren plaat - de 'Reidersche Tafel' - is te zien in het Bayerische Nationalmuseum in München. Verrijzenis en Hemelvaart vinden hier in één beweging plaats, zoals ook eeuwenlang werd aangenomen.

Wachten op Giotti (1300)

We zijn al 900 jaar later als de Italiaan Giotti (di Bondone), volgens sommigen de vader van alle grote Italiaanse meesters, zorgt voor een nieuwe mijlpaal. Onderstaand fresco is terug te vinden in de Cappella degli Scrovegni in Padua. Giotti verbeeldt de hemelvaart op zich, Jezus' verrijzenis is op een ander schilderij te zien. Merk op hoe Jezus' handen niet worden getoond.

De toon is gezet voor de komende decennia. De schilderijen vallen uiteen in twee horizontale banden: een hemels deel met Jezus en engelen, een aards deel met de apostelen en soms Maria (hoewel die volgens de Bijbel niet aanwezig was bij de Hemelvaart).

Drama bij Rembrandt (1636)

Werd de hemelvaart voordien sober en ingetogen verbeeld, dan maakt Rembrandt er een dramatisch hoogtepunt van. Spotlight op Jezus, de apostelen deinzen in kunstig clair-obscur achteruit in een mengeling van ontzag en ontreddering. Kleinere meesters zouden zijn voorbeeld volgen.

En weer 250 jaar wachten

Schilderijen met Hemelvaart als thema worden schaarser en schaarser. Voor een bekend voorbeeld is het wachten tot 1895. De Rus Michail Nesterov, wel vaker religieus geïnspireerd, verbeeldt het tafereel nog steeds op dezelfde manier. Maria wendt hier het hoofd af. Nesterovs Hemelvaart behoort overigens niet eens tot zijn belangrijkste werken.

Dalí: uitzondering in de 20ste eeuw

Salvador Dalí schilderde in 1958 deze onvergetelijke hemelvaart. Alleen al door het perspectief, door de manier waarop je als toeschouwer bij het tafereel wordt betrokken. Jezus bevindt zich net boven je, je kijkt op zijn voetzolen, die bevuild zijn. Dali's manier om aan te tonen dat Jezus ten hemel opstijgt en niet neerdaalt, dat hij al een tijd op aarde heeft doorgebracht. Vroegere meesters suggereerden dat door een voetafdruk te tonen. Jezus' gezicht krijgen we niet te zien. Bovenaan zien we wel Gala, de vrouw van Dalí. Waarom ze huilend wordt afgebeeld - vreugde of verdriet? -, daarover bestaat geen eensluidende verklaring.

Dalí kreeg naar eigen zeggen de inspiratie door een 'kosmische droom', acht jaar eerder. Hij wilde Jezus laten opstijgen naar de kern van een atoom, die er weliswaar eerder uitziet als een zonnebloem.

Hemelvaart nu: zoals Bill Viola?

De populaire Amerikaanse videokunstenaar Bill Viola laat zich wel vaker religieus inspireren. Tristan's Ascension laat zien hoe een man langzaam ten hemel rijst in een onweerstaanbare, ruisende watervloed. Zoals de titel laat vermoeden, zit Wagners opera Tristan und Isolde hier voor iets tussen.De video werd oorspronkelijk gebruikt tijdens een opvoering van de opera in een regie van Peter Sellars.

Benieuwd of Viola hiermee het pad effent naar een hernieuwde, ruimere belangstelling voor Hemelvaart als inspiratie.