Johan Van der Vloet in Tertio over COVID-19 en de goede God

De ontluikende lente in al zijn schoonheid doet je – als je enigszins gelovig of spiritueel aangelegd bent – visioneren over hoe ingenieus en verscheiden de natuur wel is, schrijft diaken, theoloog en psycholoog Johan Van der Vloet in De mening van in Tertio van deze week. En toch zit in diezelfde natuur dat beruchte virus, samen met andere boosaardige – oeps! alweer die morele categorie – creaturen. Diezelfde dubbelzinnigheid zie je ook bij de mensen. De coronapandemie roept het allerbeste en het slechtste in ons op. Hier zijn morele categorieën wel toegelaten. Maar de vraag blijft wezenlijk dezelfde: waarom is alles ambigu in dit bestaan?

Almachtig

Net zoals de straffende God een psychisch construct is, zo is dat ook met onze visie op de almacht van God. Een hardnekkig construct, dat zelfs doorgewinterde gelovigen blijft kwellen. Daarin zien we God als degene die alles in de wereld stuurt en dus kan ingrijpen of voorkomen. Blijkt van niet. Die ervaring oplossen met een God die ons op de proef stelt, is zo mogelijk nog perverser dan geloven in een straffende God. Theoloog en franciscaan Michael Moore deed onlangs een intrigerende poging om God en COVID-19 samen te denken. Hij spreekt van drie godsbeelden. De ‘antipandemische God’ is degene die je aanroept om te helpen. Het probleem, zegt Moore, is dat je dan de kwestie verplaatst: als God zou interveniëren omdat we het Hem vragen, waarom zou Hij dan de plaag sowieso niet voorkomen hebben? En wachten op onze vraag? Zo kom je algauw weer bij een kinderlijke opvatting van de Almachtige. Een ander beeld, zegt Moore, is de ‘postpandemische God’. Daarin wordt veeleer het mysterie benadrukt van een God die niet tussenkomt, althans niet in eerste instantie.

De Vader haalt Jezus niet van het kruis, Hij haalt Hem wel uit het graf.

We mogen ‘de dense obscuriteit van lijden en dood niet negeren, als tekens van onze extreme fragiliteit’, schrijft Moore. Anders doen we onrecht aan de impact van het lijden op zo veel mensen in de wereld. Pas als je helemaal door die fragiliteit gaat, kun je zeggen dat ze niet het laatste woord heeft. De verrijzenis is de kracht van de postpandemische God.

Identificatie

Het originele aan zijn bijdrage is dat hij ook gewaagt van de ‘pan-endemische God’. Daarvoor roept hij de tekst van het Laatste Oordeel te hulp met het bekende Jezuswoord: ‘Wat ge aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, hebt ge aan Mij gedaan’. Hij zegt niet: ‘alsof’ je dat aan Mij hebt gedaan. Onze God is in het midden van deze nacht, Hij lijdt met de lijdende mensen. Voor sommigen, zegt Moore, is dat niet voldoende, en terecht. Het is ongemeen zwaar te aanvaarden dat God de ziekte niet wegneemt. Toch is het meer dan dat: God identificeert zich met wie lijden. Zijn pijn is dezelfde als die van zijn schepping. Uit die ervaring ontspringt de opdracht van de gelovige: God vraagt ons zijn schepping te helpen door medelevend en barmhartig te zijn en zo ons en zijn lijden te verminderen.

Wie de wonden van de ander verzorgt, verzorgt God en omgekeerd. En precies daarin ligt de kiem van de overwinning van het kwaad.

Ik zou er zelf nog aan toevoegen: de strijd tegen het virus, zowel rechtstreeks in de zorg als in de manier waarop wij allemaal trachten het te stoppen door onze verantwoordelijkheid te nemen, is een strijd die we met God voeren. Zoals de Waalse theoloog Adolphe Gesché het uitdrukte: ‘cum Deo contra malum’, met God tegen het kwaad.

Mystieke benadering

Je zou dat een mystieke benadering kunnen noemen, ver weg van de lijdensmystiek van de doloristen. Maar ook ver weg van het rationalisme. Dat godsbeeld vraagt een enorme uitzuivering van onze spontane beelden en affecten over God en het hogere. Het geeft geen verklaring, wel een weg. De ambiguïteit wordt niet opgeheven, wel worden we opgeroepen tot realisme en inzet. Zo komen we terug uit bij dat door veel slechte interpretaties verguisde zondevalverhaal. Misschien noemen we het beter: het verhaal van de ambiguïteit en van het niet-vatbare in de schepping. We vergeten namelijk vaak dat het verhaal pas echt begint aan het einde: God gaat verder met de mensen. De lange tocht naar het Rijk Gods waarin die ambiguïteit wordt opgeheven, begint. Daar begint onze verantwoordelijkheid.

• Lees de integrale tekst van de Mening van Johan Van der Vloet in Tertio nr. 1.058 van woensdag 20 mei 2020.
• Het online magazine over zingeving MagaZijn publiceerde een interview met Roger Burggraeve over de verantwoordelijkheid van de mens in het ontstaan en de verspreiding van de coronapandemie. Lees meer erover.
• Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.