Kathedraal van Kirkoek heeft nieuw Laatste Avondmaal, met opvallende rol voor Judas
De chaldeeuws-katholieke aartsbisschop van Kirkoek, de dominicaan Yousif Tomas Mirkis, had zijn ‘nieuwe’ Laatste Avondmaal al klaar toen in Parijs een polemiek losbarstte. Mgr. Mirkis is er laconiek over: ‘Er zijn soortgelijke taferelen uit de Griekse mythologie bekend, het is helemaal niet zeker dat de Franse maker van de openingsceremonie van de Olympische Spelen een christelijk icoon belachelijk wou maken… behalve voor identitair extreemrechts, dat van elke mug een olifant maakt.’
Volgens de aartsbisschop wordt daarbij een belangrijk filosofisch inzicht over het hoofd gezien: ‘Elk beeld is een interpretatie van de werkelijkheid, nooit de werkelijkheid zelf.’
Eetkamer
Het wereldberoemde Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci is ook een interpretatie, namelijk die van een laat vijftiende-eeuwse mystieke lezing van de evangelietekst. ‘En we zijn eraan gewoon geraakt’, zegt de aartsbisschop, ‘want er hangt een kopie van in zowat elke eetkamer bij de christenen van Irak. Misschien zijn we er zelfs te veel aan gewoon geraakt, en verhindert dit ons de oorspronkelijke evangelietekst met een frisse blik te lezen, te herlezen, te biddend te mediteren.’
Ook in de Heilig Hartkathedraal van Kirkoek was boven het oksaal achteraan een kopie van Da Vinci’s meesterwerk aangebracht. ‘Een haastige en slordige kopie’, zegt Mgr. Mirkis, en de aartsbisschop vatte vorig jaar – nog voor de Parijse polemiek – het plan op een nieuw Laatste Avondmaal te bestellen… bij zijn vriend Mani Dalawi, hoofd van het lokale instituut voor Schone Kunsten en moslimkunstenaar.
In Kirkoek, een historisch bolwerk van de Koerden in Noord-Irak, leven hooguit een achtduizendtal christenen op een miljoen inwoners.
Johannesevangelie
De kathedraal dateert van het einde van vorige eeuw, maar de atmosfeer is er door haar dikke muren merkwaardig fris en haar inkleding is merkelijker soberder dan in menig ander chaldeeuws-katholiek gebedshuis in de autonome Koerdische regio in Noord-Irak.
‘Ik heb de kunstenaar de hoofdstukken 13 tot 17 van het Johannesevangelie gegeven’, vertelt Mirkis, ‘en we hebben er acht maanden lang samen mee gewerkt: we hebben gelezen, gediscussieerd, hij heeft mijn bedenkingen aanhoord en heeft mij commentaar gevraagd op zijn artistieke, antropologische en zelfs theologische inzichten. En vorig jaar met Kerstnacht – die datum is geen detail – was het nieuwe bas-reliëf klaar.
Wegvluchten
Alles is anders in dit nieuwe Laatste Avondmaal. Zo zijn de dertien personages anders rond de tafel geschikt. Centraal zit natuurlijk Jezus. Mgr. Mirkis – en de moslimkunstenaar – staan erop het niet te hebben over Îsâ, de naam die de Koran aan de zoon van Maryam geeft, maar wel degelijk over Jezus, ook zo in het Arabisch uitgesproken. Want de Koran aanvaardt de kruisdood en Verrijzenis van Jezus niet, en zonder die kruisdood en Verrijzenis heeft het tafereel van het Laatste Avondmaal niet de minste zin. Je ziet trouwens ook enkele leerlingen al op de Passie vooruitlopen, of liever: ervoor wegvluchten: twee apostelen rechts kijken weg van Jezus, klaar om op de vlucht te slaan.
Want Jezus woorden ‘één van jullie zal mij verraden’ brengen de leerlingen in verwarring. In klassieke interpretaties zitten Petrus en Johannes centraal. Op dit bas-reliëf is dat minder het geval. Links staat een haan te kraaien, een verwijzing naar Petrus’ verloochening van de Heer nog voor de haan driemaal kraaide. En Johannes kijkt eerder weg van Jezus, terwijl Jacob ‘zoon van de Donder’ al zijn aandacht concentreert op de beker wijn die hij zich uitschenkt. Centraal op de tafel ligt het Pesach-lam en vooraan staat de kruik met de linnen doek waarmee Jezus de voeten van zijn leerlingen waste.
Merkwaardige Judas
Maar het meest merkwaardige van dit Laatste Avondmaal van Kirkoek is de figuur van Judas Iskariot. ‘We vergeten maar al te vaak dat Judas – de zondaar bij uitstek – de eerste is aan wie Jezus een stuk brood heeft aangeboden, de eerste dus die ter communie is gegaan’, zegt Mgr. Mirkis. ‘In de chaldeeuwse liturgie van de Goede Vrijdag bidden we een lange reeks verwensingen van Judas. Het is makkelijk Judas te verwensen… maar beseffen we wel dat Jezus anders redeneert? Op dit bas-reliëf lijkt de Heer te zeggen: ‘Wat je ook doet, Judas, ik zal altijd van je houden. Daar verandert de zonde niets aan. Zonde is een goed dat nog komen moet!’
‘Petrus is hier een getuige van’, legt de aartsbisschop uit. ‘Hij zit tussen Jezus en Judas in en straalt vertrouwen uit, het vertrouwen dat hij – hoewel hij niet minder zondaar is en zijn Meester zal verloochenen – toch model komt te staan voor de liefde van Jezus en voor diens onvoorwaardelijke vergiffenis. Mijn wens is dat dit bas-reliëf een les leert aan al wie mijn kathedraal binnenkomt: Jezus leeft ten volle in Gods Liefde en heeft door die Liefde de wereld gered.’
Elke keer als iemand ter communie gaat en daarna naar zijn plaats terugkeert, leert het tafereel hem dat de Liefde die in dat stukje brood verborgen ligt, ons allen ‘leven geeft in al zijn volheid’ (Johannes 10,10).