Micheline Mwendike: ‘Ik ben optimistisch voor Congo’

Het logo van de jongerenbeweging Lucha is klaar en duidelijk: een pijl recht vooruit. En zo is Micheline Mwendike zelf ook: niet gemakkelijk van haar stuk te brengen, vol strijdlust voor de democratie. Een strijd die ze wil voeren zonder wapens.

Je kunt vechten uit woede, maar evenzeer uit liefde. Micheline Mwendike

Een strijd met wapens richt niets anders dan verwoesting aan, zegt ze. De geweldloze strijd daarentegen vergt meer geduld, volharding en vastheid, maar kan alles veranderen.

Activiste uit verontwaardiging

Micheline Mwendike is 31 en komt uit Goma. Daar studeerde ze economie en politieke wetenschappen. Ze legt de laatste hand aan haar proefschrift over het maatschappelijk middenveld in DR Congo. Op de universiteit in deze Oost-Congolese stad, waar rebellen van allerlei slag de plak zwaaien, werd de activiste in de jonge vrouw wakker.

De cultuur van onveiligheid en straffeloosheid schokte me, zegt ze. Met enkele andere studenten ging ze de dialoog met de politie aan. Bedoeling was om proactief te kunnen ingrijpen en zo de gratuite misdaad een halt toe te roepen. Na haar studies ging Micheline voor een ngo werken, waardoor ze vaak op pad was.

Ik stelde vast dat er overdreven veel miserie is in ons land, en was geschokt door het inadequate antwoord daarop.

Micheline Mwendike: Of Congo ooit zou veranderen, vroeg ik overal om me heen. Bijna altijd kreeg ik een bedrukt antwoord. Als je al iets probeert te doen, bots je op een hoop bureaucratie. De mensen zijn het vechten moe en proberen gewoon te overleven op een zo waardig mogelijke manier. Ik ben fier op mijn cultuur en op de zachtaardigheid van ons volk, maar we verdienen beter.

Ik wil dat Congo verandert, dat we in vrede kunnen leven en onze eigen keuzes kunnen maken. Daarvoor is niet veel nodig: gewoon leiders die de grondwet en de bevolking respecteren.

Haar basisidee is simpel: iedereen kan iets doen. Door complottheorieën laat Micheline zich niet om te tuin leiden. Ja, Congo bezit bodemrijkdommen waar de hele wereld op aast. Ja, onze leiders denken vooral aan hun eigenbelang. Ja, Oost-Congo wordt geterroriseerd door milities allerhande. Maar dat is allemaal geen excuus om lijdzaam toe te zien.

Met een 10-tal vrienden startte ze een beweging, die mensen bewust wilde maken van concrete problematieken, zoals het gebrek aan drinkwater. Congo heeft water genoeg. Waarom moeten we dan kilometers lopen naar een pomp?, stond op een van de flyers te lezen die de jongeren uitdroegen om mensen tot actief burgerschap aan te sporen.

Onze beweging is geen ngo, geen politieke partij, geen kerk. We staan op onze onafhankelijkheid, zegt Micheline. Alleen zo kunnen we vermijden om verstrikt te geraken in de netten van de ene of de andere, en kunnen we breed mobiliseren voor verandering.

Als geweldloosheid staatsgevaarlijk wordt

De beweging had zelfs nog geen naam, toen Micheline werd opgepakt door de inlichtingendiensten. 2 medestanders wilden haar niet alleen laten gaan - goed wetende wat een vrouw dan vaak te wachten staat - en lieten zich mee oppakken.

Helemaal alleen in de cel had de jonge vrouw wel veel tijd om na te denken. Waarvoor doe ik dit eigenlijk?

Cipiers deden hun best om haar te ontmoedigen. Dit is toch allemaal nutteloos! Wat een gebrek aan respect voor onze leiders! En Micheline zag het bijna niet meer zitten: Ik zou kunnen dromen, dacht ik, bidden of aan vroeger denken, maar het ging niet. Ik was helemaal leeg.

Maar ondertussen groeide buiten de gevangenismuren een identiteit bij een groeiende groep mensen die hun steun kwamen betuigen. Omdat ze zich stoorde aan het slechte eten, en vooral ook om haar gedachten te verzetten, bood Micheline aan om zelf te koken. In de keuken zag ze haar vrienden en vatte ze moed.

Ik voel me graag nuttig. Ik weiger me neer te leggen bij machteloosheid.

Na een week werden de 3 vrienden vrij gelaten en enkele maanden later, in januari 2013, ontstond de naam Lucha, afkorting van Lutte pour le Changement (Strijd voor verandering).

Intussen is Micheline al lang niet meer de enige Lucha-activiste die kennis maakte met Congolese gevangenissen.

Nog meer gewetensgevangenen

In 2015 werd Fred Bauma met 26 medestanders gearresteerd bij de lancering van een project dat jongeren een politieke opleiding wil geven zodat ze kunnen deelnemen aan het democratische proces. De Filimbi-website was ontworpen door Yves Makwambala, die eveneens werd opgepakt. Amnesty International beschouwt hen als gewetensgevangenen: de enige reden waarom ze opgesloten zitten, is dat ze op een vreedzame manier gebruik maakten van hun rechten op vrije meningsuiting en vrijheid van vereniging.

Na Fred en Yves werden nog 32 mensen opgepakt, alleen maar omdat ze hun vrijlating vroegen. Om het groeiende protest tegen zijn regime te ontzenuwen, verleende president Kabila hen onlangs allemaal gratie, maar de beschuldigingen of veroordelingen werden niet ingetrokken. We deden wat we konden, met de hulp van Amnesty International, maar vrijspraak hebben we niet gekregen, zegt Micheline.

Ik ben niet geobsedeerd door resultaten, maar beschouw ze als een geschenk. Militanten moeten nederig zijn en hard werken.

Ze trekt zich op aan het voorbeeld van Nelson Mandela:Hij zat 27 jaar vast. Ik heb grote bewondering voor de grote menselijkheid die hij in die moeilijke periode ontwikkelde. Pas daar zweerde hij het geweld af.

Inmiddels telt Lucha 10.000 geregistreerde activisten, verspreid over het hele land. In Goma alleen zijn ze met 600. Via mail, sociale netwerken en telefoon worden ze op de hoogte gehouden van acties. Onlangs ontving de beweging de Ambassador of Conscience Award van Amnesty International.

Niet bang van totale chaos

Dit jaar ligt de prioriteit van de beweging bij de verkiezingen. Lucha wil dat de grondwet gerespecteerd wordt, wat betekent dat president Kabila zich aan het einde van zijn termijn moet houden en verkiezingen moet uitschrijven. Analisten zien de toekomst van het land somber in. Ze spreken van een totale implosie met een situatie zoals die in Somalië tot gevolg.

Micheline Mwendike doet niet mee aan dat doemdenken, wel integendeel.

Ik ben heel optimistisch over de toekomst van mijn land. Barensweeën komen vlak voor de geboorte.

Angst voor verandering mag ons niet immobiliseren. Vergeet niet dat de mensen het regime van Kabila al lang hebben uitgebraakt. Hij heeft geen sociale basis, ook niet meer in Oost-Congo, waar hij aanvankelijk nog wel steun genoot. Wat mij zo optimistisch maakt? Het feit dat de bevolking manifesteert. We strijden niet voor een of andere partij, alleen voor het respect voor de grondwet. Dat is het grote verschil met Somalië.

Onze leiders waren gewoon dat het volk alles pikt. Ze zeggen het ook vlakaf: ‘Je kunt met de mensen doen wat je wil.’ Wel, dat geldt niet langer.

Op 20 september trok de Kerk zich officieel terug uit de nationale dialoog die moet leiden een vreedzame overgang in Congo. Is dat niet het begin van het einde? Micheline Mwendike blijft nuchter: Als je als enige ernstig bezig bent en de anderen spelen met je voeten, dan moet je conclusies trekken. Maar de bisschoppen hebben ook gezegd dat ze het overleg willen hervatten als er een politiek akkoord is waarin staat dat president Kabila bereid is de macht af te staan. Wij zullen ijveren voor dat akkoord.

Het enige wat wij vragen is respect voor de grondwet. Voor mij is dat geen zoete droom, maar een werkelijkheid die beschreven staat in vrij recente teksten.

Geen loos optimistisme, maar vast geloof

Micheline is fel, al spreekt ze zacht en met de glimlach. Waar haar overtuiging vandaan komt?

Ik geloof in de liefde. Dat is ook de naam van mijn God.

Dat geloof helpt me om in mijn eigen waarden te blijven. Ik ben niet zomaar optimistisch, en ook niet uit morele plicht. Ik ben ervan overtuigd dat elke mens een stuk humaniteit in zich draagt. Daaruit kun je inspiratie halen om het goede te doen. Alles begint bij kleine keuzes waar je trouw aan blijft.

Als jij je afvraagt wat je kunt doen om een positief vervolg te schrijven aan de trieste geschiedenis van België met Congo, denk dan eens aan hoe buitenlanders hun sympathie voor België toonden na 22 maaart. Verander je profielfoto op Facebook. Een klein gebaar, maar het kan veel betekenen voor ons. Iedereen kan iets doen.

Micheline Mwendike is de centrale gast van de Vlaamse Vredesweek. Op onderstaande data kan je haar live horen:

• Vrijdag 23 september gaat ze in Hasselt in debat met Vlaamse politici.
• Maandag 26 september getuigt ze in Brugge samen met Elien Spillebeen, die een documentaire maakte in Oost-Congo.
• Op dinsdag 27 september getuigt ze tijdens een franciscaanse vredeswake in Antwerpen. 
• Woensdag 28 september is ze opnieuw in Antwerpen voor een getuigenis bij Bond Zonder Naam.
• Donderdag 29 september is ze te gast op een debatavond in Gent.
• Dinsdag 4 oktober spreekt ze in De Roma in Antwerpen.