De misboekjes moeten blijven

KADOC helpt parochie en kerkfabriek bij het archiefbeheer, ook in tijden van verandering

Maar liefst 345 parochiearchieven inventariseerde historicus Geert Van Bockstaele de voorbije twintig jaar. „Het begon toen de pastoor van Hemelveerdegem een artikel wilde over een retabel en ik ontdekte dat het parochiearchief verspreid was over vier plekken”, zegt hij. „Mijn werk daar leidde tot een structurele samenwerking met het bisdom Gent en het Rijksarchief.” Met zijn twee broers werkt Van Bockstaele nu drie dagen per week aan archieven. „Er wachten er ons nog een dertigtal, een jaar werk ongeveer. Op tientallen andere plekken deden lokale vrijwilligers het werk, dus straks zullen alle 427 moderne archieven in het bisdom geïnventariseerd zijn, een unicum.”
De Gentse situatie is inderdaad ongebruikelijk. In andere Vlaamse bisdommen is het inventariseren en beheren van archieven van parochies en kerkfabrieken vooral een taak voor lokale vrijwilligers. „Het is vaak niet hun hoofdtaak, maar wel belangrijk”, zegt Joris Colla van KADOC. „De archieven zijn het geheugen van de lokale gemeenschap, maar bieden ook inzicht in bredere maatschappelijke ontwikkelingen.”
Al sinds de jaren 1980 ondersteunt KADOC parochies bij het archiefbeheer. Vandaag is dat in samenwerking met CRKC-PARCUM, de bisdommen en het Rijksarchief. „Een huidige uitdaging is de digitalisering van de samenleving. Steeds meer documenten worden digitaal aangemaakt”, zegt Colla. „We bieden parochies en kerkfabrieken dan ook werkinstrumenten om hun digitale archief te organiseren, zoals een kant-en-klare mappenstructuur. Een tweede uitdaging zijn de structurele veranderingen in het parochielandschap. Wanneer parochies ophouden te bestaan, gaan archieven over naar de rechtsopvolger, de nieuwe structuur. Soms raken daarbij pastorieën in onbruik en moet er elders ruimte worden gemaakt voor het archief. Dat moet in een gebouw van de parochie, niet bij een privépersoon bijvoorbeeld.”
KADOC ondersteunt de parochies op drie manieren. „We registreren de archieven, onder [node:field_streamers:0] meer in database ODIS, organiseren brede vormingen op diverse niveaus en geven advies op maat”, zegt Colla. „Dat laatste kan telefonisch of per e-mail, maar ik ga ook geregeld op inspectiebezoek, zodat ik de situatie kan inschatten. In de Voerstreek bezocht ik bijvoorbeeld in één dag alle archieven, samen met Erfgoedcel Haspengouw. We voorzien ook hulpmiddelen bij het archiveren. Zo is er bijvoorbeeld een selectielijst. Documenten tot 1965 moeten sowieso worden bewaard, maar voor jongere documenten kan het nuttig zijn een selectie te maken. Mensen hebben dan de neiging om elk document over financiën of bouwprojecten te bewaren en bijvoorbeeld misboekjes weg te gooien. Een lokaal misboekje vertelt echter veel over de geloofs- praktijk, terwijl een rekeninguittreksel minder relevant is.”
Wanneer het beheer van het archief lokaal moeilijk wordt, door gebrek aan een geschikte ruimte of aan mankracht, kan het aan het Rijksarchief in bewaring worden gegeven. De parochie en kerkfabriek betalen dan een eenmalig bedrag per strekkende meter archief en blijven juridisch eigenaar. „We willen de parochies vandaag nadrukkelijk wijzen op die mogelijkheid”, zegt Marc Canier van het Rijksarchief. „Wanneer structuren veranderen, bestaat het risico dat parochiearchieven per ongeluk vermengd raken. Dat is niet de bedoeling.”
Tussen 2015 en 2018 kreeg het Rijksarchief 1021,2 meter archieven van parochies en kerkfabrieken in bewaring, waarvan 894,59 meter in Vlaanderen. Canier: „De mate waarin men een beroep op ons doet, varieert van bisdom tot bisdom. Vooral in Gent is de toename spectaculair, met 173 overdrachten in die vier jaar, maar ook in Antwerpen neemt het aantal toe.” Met oude lokale edities van Kerk & leven kunnen parochies overigens terecht bij KADOC, dat ze digitaliseert. KADOC roept in elk geval op die niet weg te doen, omdat ze in zekere zin het liber memorialis vervangen, de parochiekroniek waarin pastoors vroeger gebeurtenissen neerschreven.

Reageren op dit artikel? Dat kan op www.kerkenleven.be