Onze redacteur op joods carnaval: ‘Eén dag de omgekeerde wereld’

Vlak voor het begin van de veertigdagentijd vieren ze in heel wat katholieke streken carnaval met verkleedpartijen, stoeten en grote uitbundigheid. Waar een oude carnavalstraditie bestaat, wordt zelfs met Halfvasten (dit jaar 19 maart) een carnavalesk feest gevierd. Maar wist u dat in dezelfde periode ook de Joodse gemeenschap haar carnaval viert met Poerim, op de veertiende en vijftiende dag van de maand Adar, de afgelopen week maandag en dinsdag? Wij gingen in Antwerpen meefeesten.

Even schrikken

Het is even schrikken. Feestbussen vol fuivende chassidische mannen met kleurrijke pruiken. Jongens met pijpenkrullen, dansend op technomuziek uit een gettoblaster. Overdadig geschminkte meisjes in de kleding van onze overgrootouders en vooral honderden kinderen, verkleed als brandweermannen, eenden, sprookjesfiguren en superhelden. De anders nogal saaie Belgiëlei en de Charlottalei zijn ’s namiddags gevuld met een vrolijke bende.

(Lees verder onder de foto.)

Bij velen komt de Joodse gemeenschap in Antwerpen over als zeer gesloten. De chassidim vormen een groeiende en belangrijke gemeenschap in  het Joodse Antwerpen. Je kan ze herkennen aan hun lange zwarte kledij, hoeden en pijpenkrullen, getrouwde vrouwen dragen een pruik.

Normaal leggen zij geen contact met buitenstaanders. Maar dat is met Poerim helemaal anders.

Iedereen loopt verkleed en vol vreugde over straat, en niet-Joodse voorbijgangers staan verbaasd over zoveel openheid en vriendelijkheid.

Antropologisch gezien is carnaval een omkeringsritueel. Poerim is dat in zekere zin ook. Mannen verkleden zich als vrouwen, vrouwen als mannen.

Lawaai voor de slechterik

Mijn Joodse overbuur Alain Teitelbaum introduceert mij in de grondslagen van Poerim. Anders dan het christelijke carnaval is Poerim een liturgisch feest, ook al komt het niet voor in de Torah. Op de avond vóór en de ochtend van het feest gaan de families naar de synagoge, het joodse gebedshuis. Daar leest de rabbijn het volledige Bijbelboek Esther voor. Iedere keer als de naam Haman (de slechterik die uit is op de vernietiging van het Joodse volk) valt, wordt er met ratels en gestamp een gigantisch lawaai gemaakt.

‘Zoals alle Joodse feesten draait ook nu alles rond het overleven van het volk Israël’, zegt mijn buurman.

Op het Poerimfeest herdenken de joden dat hun lot een wending nam: de dag die hun ondergang zou worden, veranderde in een feest.

Het heet ook het Lotenfeest. Een eenvoudig Joods weesmeisje, Ester, engageert zich voor het lot van het bedreigde volk. Zij zorgt voor continuïteit in de Joodse gemeenschap.

God is verborgen

‘De Esterrol is het enige bijbelboek waarin God niet ter sprake komt’, zo zegt mijn buurman. Dat is vreemd. Waar is Hij op het moment dat zijn volk met uitroering bedreigd wordt? De totale afwezigheid van ook maar enige verwijzing naar goddelijk ingrijpen heeft de rabbijnen gebracht een verband te leggen met de naam Ester, die dezelfde medeklinkers heeft als het Hebreeuwse werkwoord satar, verbergen. Hier blijft God verborgen. Daarmee worden de verkleedpartijen op het Poerimfeest in verband gebracht, al dateren die maar uit de vijftiende eeuw en zijn ze wellicht een beïnvloeding door de christelijke cultuur in Europa.

(Lees verder onder de foto.)

Men geeft op Poerim minimaal twee arme mensen een geschenk. Dit heet matanot la’evjonim, giften aan armen. Maar men geeft ook tenminste aan één persoon een misjlo’ach manot (sjlagmones). Dat wil zeggen dat men geschenken naar iemand anders moet stu­ren.

Overal in de Joodse wijk staan nu de deuren open.

Kinderen, die als koeriers dienen, brengen manden en schalen met lekkers naar andere huizen. Mannen geven aan mannen, vrouwen aan vrouwen. Een buurman stapt met twee flessen goede whisky een huis binnen. Er passeert een bierfiets, een soort tandem waarop een toog is geïnstalleerd, geliefd in studentensteden.
 

Alle wetten overtreden

Terwijl men in het orthodoxe Jodendom doorgaans vrij sober leeft, is het de gewoonte op Poerim om veel alcohol te consumeren. Uit Nederland afkomstige partybussen zijn dan ook populair. Op balkons staan chassidische mannen met een glas in de hand te zingen. ‘Op Poerim worden anders gangbare wetten overtreden’, zegt Alain Teitelbaum.

‘Dit is dus een omgekeerde wereld. Voor één dag.’

Een verbouwereerde Belgische wijkbewoner houdt ons tegen. Wat is er aan de hand? Wat is dit voor feest? ‘Inderdaad, wij kennen onze Joodse buren nog steeds te weinig’, zeg ik

Tegen de avond wordt het iets rustiger in de wijk. De feestverlichting brandt in de huizen. De families verzamelen thuis rond lange tafels voor de verplichte feestmaaltijd. Men eet dan speciale gerechten zoals Hamansoren, driehoekige koekjes gevuld met dadelpasta of chocolade.

Morgen is het weer een gewone dag. Tot 24 maart 2024, dan wordt opnieuw Poerim gevierd.