Paasdossier Tertio focust op Judas in de kunst
Vanaf de vroege middeleeuwen stond Judas Iskariot met zijn verraad van Jezus symbool voor het kwaad, voor list, hebzucht en ontrouw. Die ondubbelzinnige veroordeling zou pas later meer nuance krijgen, toen de psychologie van gebeuren en personages ook in de beeldende kunsten haar intrede deed, maar een populair onderwerp zou het verraad van Judas nooit worden. In het Paasdossier Judas in de kunst biedt Sabine Alexander aan de hand van enkele goed gekozen voorbeelden een origineel kunsthistorisch overzicht. Haar dossier wordt gelardeerd met 7 gedichten uit de recentste bundel Daders van Stefaan van den Bremt, die Tertio in primeur brengt.
Passie
Judas’ kus en de gevangenneming van Jezus waren onmisbare schakels in de aaneenrijging van dramatische gebeurtenissen die naar Jezus’ kruisdood voerden. Aangezien de uitlevering van Jezus bij de evangelisten vrij gedetailleerd beschreven staat en genoeg stof bevat voor een levendige behandeling, ging in de geschilderde of gebeeldhouwde middeleeuwse passieverhalen vooral veel aandacht naar de hectische nachtelijke omstandigheden waarin het verraad van Judas plaatsvond en werd, behalve op de kus, ook uitvoerig gefocust op de roekeloze uithaal van Petrus naar Malchus’ oor. Een mooi laat voorbeeld hiervan is Hans Memlings Passie van Christus.
Nooit een gewild onderwerp
Via een 12de-eeuw beeldhouwwerk en het beroemde 14de-eeuwse fresco van Giotto di Bondone in de Scrovegnikapel in Padua, gaat het naar De gevangenneming van Christus door Michelangelo Merisi da Caravaggio, de meester van het chiaroscuro (de magistrale beheersing van licht en donker). Sabine Alexander wijst erop dat Judas’ verraad desondanks nooit een gewild onderwerp is geweest. Het is wachten op Goya en diens versie van de Gevangenneming van Christus, die hij eind 18de eeuw - en op het toppunt van zijn kunnen - voor de sacristie van Toledo schilderde.
Krachteloze sentimantaliteit
De 19de eeuw zou de religieuze kunst in het verdomhoekje dringen, schrijft Alexander. Academische schilders waagden zich nog wel aan Bijbelse voorstellingen, maar die verloren zich meestal in een krachteloze sentimentaliteit, zoals de voorstellingen van de Judaskus van Thomas Couture, Ary Scheffer of James Tissot. In de 20ste eeuw sloop een originele sacraliteit de kunst weer binnen langs onverwachte kieren, langs symbolen als het kruis, langs de witte, zwarte of gouden leegte, langs in pijn verwrongen lichamen, maar voor de Judaskus an sich was weinig artistieke ruimte. De ambiguïteit van de Judasfiguur kwam meer aan bod in romans en films dan in beeldende kunst. Al verraste Gustave Van de Woestyne in 1937 met een Judaskus vol dramatische contrasten. Het werk is te bewonderen in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in Brussel.
Ontredderde weduwe
Sabine Alexander eindigt haar overzicht met het merkwaardige portret van Judas’ vrouw, dat deel uitmaakt van Incarnation, Mary & Women from the Bible, een reeks van 17 werken van de Britse kunstenaar Chris Gollon (° 1953). De werken zijn sinds 2015 in Engelse kathedralen te zien. Door de weergave van een ontredderde weduwe verlegde Gollon het accent naar een onverwacht slachtoffer van het verraad. De suggestie voor het onderwerp kwam van Anthony Cane, de kanselier van de kathedraal van Chichester. In de loop van mijn onderzoek naar Judas stootte ik op allerlei verhalen en legendes en sommige hadden ook Judas’ vrouw als onderwerp. Ook dat is een manier om onze blik op de Bijbel aan te scherpen en te vernieuwen.
Lees het volledige artikel uit het Tertio-paasdossier van Sabine Alexander op de site van Tertio
Bron: Tertio
De Tertio-cover met het portret van Judas' vrouw, uit de 17-delige reeks Incarnation, Mary & Women from the Bible van de hedendaagse Britse schilder Chris Gollon