Religie uit taboesfeer aan UGent: ‘Alles moet bespreekbaar zijn’

Vorige zomer las rector Rik Van de Walle de hele Bijbel door en raadde al zijn volgers op Facebook aan hetzelfde te doen. In een interview met Kerknet zei hij toen: Wat kun je van de wereld en de actualiteit begrijpen als je geen minimale notie hebt van religieuze verhalen? Heel wat conflicten hebben religieuze aspecten. En op de vraag of er aan de Universiteit Gent plaats was voor religie en levensbeschouwing, antwoordde hij positief en voegde er een concreet idee aan toe:

We zouden, bijvoorbeeld, een forum kunnen organiseren waar mensen vrijuit over hun levensbeschouwing kunnen vertellen. Niet zozeer in een debatvorm waar je tegenstellingen opzoekt, maar wel informatief. Met als essentiële bedoeling te spreken én te luisteren, en elkaar te verrijken.

En zie, een jaar later zijn we opnieuw uitgenodigd bij de rector. Samen met opdrachthouder Diversiteit Khalid Benhaddou schenkt hij Kerknet een primeur weg: het Forum Interlevensbeschouwelijke Dialoog staat in de startblokken.

Wat houdt het forum precies in?

Khalid Benhaddou • Het afgelopen jaar heb ik veel voorbereidende gesprekken gehad met bevoorrechte getuigen van de diverse levensbeschouwingen en met studenten. We vormden een stuurgroep die maandelijks bijeenkomt. Daaruit kwamen 4 speerpunten naar voren:

1. Allereerst komt er een brochure met alle contactgegevens van de levensbeschouwingen, zodat studenten en medewerkers van de UGent weten bij wie ze terechtkunnen bij vragen.
2. In de lente van 2023 starten we met dialoogtafels. Zeven of acht mensen gaan met een gespreksbegeleider in dialoog, niet enkel over levensbeschouwelijke thema’s, maar vooral vanuit levensbeschouwelijk oogpunt over alle thema’s. De gespreksbegeleiders, meestal vertegenwoordigers van de levensbeschouwingen, krijgen hiertoe een dialoog- en gesprekstraining van een expert.
3. Aan de dialoogtafels wordt een wetenschappelijk luik gekoppeld. Met een meeting vooraf en achteraf gaan we onderzoeken welke effecten de methode heeft. Totnogtoe bestaat er alleen wetenschappelijk materiaal voor dialoogtafels in contexten van conflict, bijvoorbeeld na een aanslag.
4. Om het grotere publiek te bereiken komen er lezingen, panelgesprekken en een groot event in samenwerking met Stad Gent op de Dag van de Levensbeschouwingen in maart 2023 met als titel Hier brandt de lamp.

Jullie willen de nodige ruchtbaarheid geven aan dit initiatief. Waarom?

Rik Van de Walle • De Universiteit Gent is van bij haar stichting een pluralistische universiteit. Dat betekent dat ze moet openstaan voor alle levensbeschouwingen. Het is belangrijk om die houding expliciet uit te dragen.

Wellicht heeft mijn persoonlijke geschiedenis iets te maken met mijn engagement daarvoor. Als jongere was ik heel geëngageerd in de kerk. Vandaag ben ik atheïst, maar daarom niet antikatholiek. Verre van zelfs. Ik blijf gevoelig voor al wat met religie te maken heeft.

Als ik de krant lees, zie ik dat religie vaak een bron van spanning is. En dat terwijl er meer gelijkenissen zijn dan verschillen tussen de godsdiensten.

We kunnen de onwetendheid en onwil om elkaar te begrijpen, overwinnen in de ontmoeting van mens tot mens.

En als er één plaats is waar dat moet kunnen, dan is het toch de universiteit!

Je moet daarvoor een momentum organiseren, dat toelaat dat mensen zich in een andere denkwereld verplaatsen. Zoals wanneer je een boek leest. Niet om de ander te overtuigen, maar om je eigen overtuiging te schuren aan de ander. Zoals Levinas het formuleerde: in het gelaat van de Ander ontdek ik mezelf.

Benhaddou • De globalisering dwingt ons ertoe om onze eigen zienswijze te overstijgen en te zoeken naar common ground voor ons allemaal. Je hebt soms safe spaces nodig waar mensen gelijkgezinden kunnen ontmoeten, maar in de publieke arena vooral ook brave spaces, waar we onze zienswijze durven confronteren met die van andersgezinden.

Hoe kan die ‘gemeenschappelijke grond’ eruit zien?

Benhaddou • Dat zullen we samen moeten ontdekken. Het is maar door met elkaar in gesprek te gaan, dat er ideeën ontstaan die door iedereen gedragen kunnen worden. Maar ik denk dat alvast de principes van de rechtsstaat een belangrijk ijkpunt zijn. Het is moeilijk in dialoog te gaan met iemand die deze niet respecteert.

Van de Walle • Ik ben heel blij dat je daar zo stellig over bent, Khalid. Al had ik van jou niets anders verwacht. In de zomer veroordeelde je in de media ook meteen heel krachtig en ondubbelzinnig de aanslag op Salman Rushdie. Ik was oprecht fier jou een medewerker van UGent te mogen noemen. Je had ook kunnen zwijgen…

Benhaddou • Eerlijk gezegd, twijfel ik wel soms om in de media te reageren. Je krijgt altijd van diverse kanten zoveel bagger terug. Maar soms is zwijgen geen optie. (Bekijk de video van Zwijgen is geen Optie.)

Van de Walle • Die ervaring deel ik, maar men mag ons inderdaad niet doen zwijgen.

Wat mogen we ons concreet voorstellen bij de dialoogtafels?

Benhaddou • We geven telkens 7 à 8 mensen, studenten en medewerkers, de kans om diep met elkaar in gesprek te gaan over een actueel onderwerp dat verband houdt met levensvragen. Vaak stranden oefeningen in dialoog op bekeringsijver of het tegenovergestelde: het gesprek blijft steken in oppervlakkigheden. We moeten durven het meningsverschil aan te gaan zonder elkaar te veroordelen.

Dialogeren is niet alleen praten met elkaar. Er is ook de dialoog van het interpersoonlijke contact, de ontmoeting, de filosofie van de blik.

Van de Walle • Dat klopt. Ik ben ervan overtuigd dat alleen al de fysieke ontmoeting een belangrijke impact heeft. Je ontdekt elkaar als mens met een intrinsieke waarde. De ene godsdienst is geen betere of premature versie van de andere. Dat besef je maar als je de mens erachter leert kennen.  

Benhaddou • De dialoogtafels zijn geen debattafels. Het gaat er niet over wie gelijk haalt.

Debatten zijn vaak monologen in dialoogvorm. Dat willen we niet.

We verwachten van iedereen hoffelijkheid en epistemologische bescheidenheid: niemand heeft de totale wijsheid in pacht. We vragen aan iedereen om zich kwetsbaar en lerend op te stellen.

Van de Walle • Ik spreek graag met Khalid om door hem in vraag gesteld te worden, maar ik wil niet door hem van mezelf beroofd worden. Het is belangrijk in de levensbeschouwelijke dialoog dat je geen zienswijzen of waarden wil opdringen of afpakken.

De veiligheid van de dialoogtafel zal erin bestaan dat je de deur van je diepste overtuiging mag opendoen zonder dat de ander binnenvalt.

Het mag ook geen intellectueel onderonsje worden. Toen ik nog wekelijks naar de kerk ging, voelde ik me bij het binnentreden van het kerkgebouw op een plek waar iedereen gelijk was. Status telde niet. Je was mens. Ik hoop dat de dialoogtafels ook zo’n plek kunnen zijn.

Hoe reageren studenten totnogtoe op het aanbod?

Benhaddou • Veel studenten zijn met zinvragen bezig. Dat merken we al in het studentenplatform (en Facebookgroep) Durf Divers Denken. Ze koppelen die zinvragen weliswaar meestal niet aan een georganiseerde godsdienst.

Van de Walle • Dat de UGent zo sterk inzet op duurzaamheid, is aan de druk van de studenten te danken. Jongeren zijn heel erg bezig met de planeet. Dat brengt hen ook bij existentiële en dus levensbeschouwelijke vragen. Ik denk dat onze dialoogtafels ook deze studenten zullen aanspreken.

Het initiatief is bedoeld voor al wie betrokken is op de wereld.

Kan de universiteit er ook allochtone studenten mee werven?

Van de Walle • Het forum is geen instrument om allochtone studenten te werven en we bovendien zetten we al langer in op diversiteit in al haar vormen: afkomst, gender, functiebeperking. Het aspect levensbeschouwing kwam daarbij totnogtoe minder aan bod.

Hopen we dat het forum ertoe bijdraagt dat allochtone studenten ook steeds meer de weg naar de UGent vinden? Dat zeker wel. Zo kan de UGent nog meer een pluralistische universiteit worden.

Meer weten

• Khalid Benhaddou is behalve opdrachthouder Diversiteit aan de Universiteit Gent ook hoofdimam van de El Fath-moskee in Gent. Sinds 2015 coördineert hij een onderwijsnetwerk van de Vlaamse overheid om radicalisering en polarisering tegen te gaan. Hij is ook oprichter en directeur van CIRRA, een expertise- en onderzoekscentrum rond levensbeschouwing en diversiteit in Vlaanderen.
• Herlees: Rector UGent Rik Van de Walle: ‘Iedereen zou Bijbel moeten lezen’