Standpunt Erik Buys (Tertio): ‘Spiritueel onderwijs’

De voorbije weken hebben weer veel studenten gezwoegd vanwege een tweede zit, wellicht soms met de vraag naar de zin van zoveel zomers lijden. Misschien is het zo gek nog niet om hun het advies van de hindoeïstische Bhagavad Gita voor te houden:

“Het verlangen naar de vruchten van het werk mag nooit je motief om te werken zijn. Wees gelijkmoedig in succes en mislukking. Werk dat wordt gedaan met bezorgdheid om de resultaten, is veruit inferieur aan het werk dat wordt gedaan zonder die bezorgdheid, in de kalme staat van overgave. Wie eerzuchtig voor resultaten werkt, is beklagenswaardig.”

Een diploma mag dus, als mogelijk resultaat van studeerwerk, geen reden zijn om te studeren.

De aanbeveling van de Bhagavad Gita klinkt in de huidige onderwijscontext nogal vreemd, want daarin verschijnt een diploma doorgaans als het voornaamste doel van wie een opleiding volgt. Maar juist dat is een bron van veel onderwijsperikelen.

Eerlijke cijfers

In Vlaanderen slaagt gemiddeld 31 procent van de afgestudeerde middelbare scholieren voor een bacheloropleiding binnen de vooropgestelde duur van drie jaar. De overige 69 procent is dus onvoldoende gewapend om succesvol het hoger onderwijs aan te vatten of maakt aanvankelijk verkeerde keuzes. Dat kost de samenleving handenvol geld. Het betekent ook dat leerlingen en hun ouders middelbareschooldiploma’s soms oneigenlijk benaderen. Normaal is een diploma een middel dat de kwaliteit van een opleiding waarborgt, een gevolg van daadwerkelijk verworven kennis en competenties, en geen doel op zich. De manier waarop je de score voor een examen behaalt, is belangrijker dan de score zelf.

Eerlijk behaalde cijfers tonen waar je aan toe bent, ook al zijn ze aan de lage kant.

Maar wie vooral gericht is op het prestige van een studierichting of haar vermeende garanties voor een welvarende toekomst, vindt mooie rapportpunten vaak belangrijker dan waarachtige zelfontwikkeling. Dat leidt soms tot een geperverteerd gebruik van pedagogische en didactische instrumenten, met nefaste vormen van zelfbedrog tot gevolg.

Narcisme

Huiswerkbegeleiding houdt geen steek als de studiecoach de taken maakt. Een attest voor iemand met bijzondere noden is onzinnig als het een vrijgeleide wordt om evaluatiemomenten te ontlopen. En de waanzin slaat helemaal toe als leerlingen applaus in ontvangst nemen voor een opstel dat door ChatGPT is geschreven.

Zulke praktijken voeden een narcisme dat jongeren verhindert zichzelf realistisch in te schatten.

Daardoor krijgen velen het moeilijk, ook in het hoger onderwijs. De aandacht voor een prestigieus diploma, en niet voor de zelfontplooiing die daartoe leidt, bereikt dus het tegenovergestelde van wat ze beoogt: in plaats van toekomstmogelijkheden te verzekeren, staat ze de ontwikkeling van schoolmoe geworden jongeren in de weg. “Wie eerzuchtig voor resultaten werkt, is beklagenswaardig.” Sommigen voelen zich mislukt en stranden in een depressie. Anderen leggen de verantwoordelijkheid voor hun falen elders en spannen bijvoorbeeld beroepsprocedures aan tegen beslissingen van de klassenraad. En dat legt dan weer druk op het onderwijspersoneel.

Zegen

Waarachtige spiritualiteit behoedt mensen voor vormen van zelfverlies, vijandschap met anderen en wereldvreemdheid. “Maak je niet bezorgd over de dag van morgen, want de dag van morgen zal zich wel bezorgd maken over zichzelf”, zegt Jezus in de Bergrede, wat aan de woorden uit de Bhagavad Gita doet denken.

Angst drijft je in de handen van gewiekste manipulators als influencers en succesmanagers.

Als je daarentegen de rijkdom van elk moment leert lief te hebben, dan zweef je tijdens de les niet weg naar hun luchtkastelen. Dan kan je, los van eventuele waardering, jezelf ontwikkelen tot zegen van anderen. Niemand zou op de operatietafel willen belanden van een eerzuchtige chirurg die aan de hand van frauduleuze praktijken zijn diploma heeft bemachtigd. Expertise mag je ook op andere domeinen verwachten. Het onderwijs moet mensen vormen die niet alleen op papier aan een leefbare wereld kunnen bouwen, maar ook in werkelijkheid. Juist daarom moet het waarachtig spiritueel zijn, anders blijft gelijk welke maatregel om het onderwijsniveau op te trekken, een maat voor niets.  

• Lees meer in Tertio