Waarom je het begrip laïcité echt niet in de grondwet wil

In de parlementaire commissie voor grondwetsherziening worden momenteel de waarden van onze staat bestudeerd, met het oog op een eventuele invoering van het begrip laïcité. De initiatiefnemers zijn overwegend vrijzinnig en kijken naar Frankrijk als voorbeeld voor een striktere scheiding tussen religie en staat.

Wat houdt het begrip laïcité precies in en waarom is het problematisch voor al wie pleit voor een harmonieus samenleven? En is er geen betere manier om op te komen voor grondwettelijke vrijheden die bedreigd lijken door onder meer een fanatieke islam?

Die vragen stonden centraal op de studiedag Religie en staat: uitdagingen en kansen, georganiseerd door de christelijke denktank Logia en KU Leuven.

Wat is laïcité?

Het begrip laïcité duidt op de Franse manier om godsdienst en staat van elkaar te scheiden (bij de invoering in 1905 gepaard gaand met de confiscatie van alle kerkelijke bezittingen), met als bedoeling:

• ieders individuele vrijheid te beschermen
• verhinderen dat 1 levensbeschouwing de inrichting van de samenleving domineert
• elke bemoeienis van de overheid met de godsdiensten uitsluiten
• een garantie te bieden voor de Verlichtingswaarden vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid

De toenemende zichtbaarheid van vooral de islam stoort heel wat mensen in onze post-katholieke geseculariseerde samenlevingen. Het begrip laïcité krijgt een nieuwe invulling:

• religie uit het openbare leven duwen

Laïcité krijgt een negatieve betekenis, die een spiraal aan negativiteit in gang zet.

Een ongelukkige context om het begrip in de Belgische grondwet over te nemen, stipten meerdere sprekers op de studiedag aan. Hieronder geven we hun belangrijkste argumenten en inzichten weer.

#1 Guy Vanheeswijck, filosoof UA

• Laïcité is het kernwoord in de Franse secularisatie, die gestoeld is op institutioneleprincipes: de strikte scheiding tussen religie en staat. Daarnaast bestaat ook een ander soort secularisatie, meer gestoeld op morele principes, zoals de vrijheid van meningsuiting (bvb. de Verenigde Staten).
• Met die morele principes kun je op verschillende manieren omgaan: ofwel leg je ze op, ofwel nodig je ertoe uit. Opleggen is de aanpak van radicale Verlichtingsdenkers, die religie verwerpen als ongeloofwaardig en gevaarlijk en die hopen op die manier confrontaties te vermijden. Ertoe uitnodigen doen gematigde Verlichtigsdenkers, die de positieve kracht van religies erkennen en geloven in dialoog.

Een hoofddoekenverbod ter wille van de lieve vrede, werkt averechts. Beter is een onpartijdige en open houding, die niet dwingt maar wel uitnodigt om bepaalde vrijheden te respecteren.

Hoe ver die tolerantie dan moet gaan? Vanheeswijck citeert Charles Taylor:

Religies dragen bij aan de menselijkheid tot ze destructief worden. Dat dilemma is onze grootste morele uitdaging, maar geen fataliteit.

#2 Francis Davis, University of Birmingham, was raadgever bij de overheid in Groot-Brittannië

• stelt vast dat politici vaak hun cool verliezen als het over religies gaat (met name de islam)
• pleit voor een pragmatische aanpak: weet de overheid wel hoeveel geld religies opbrengen? De kerk in Groot-Brittannië stelt 8.000 mensen te werk en genereert een veelvoud aan vrijwilligersuren. Ze draait een omzet om u tegen te zeggen. Dat wil je als overheid niet kwijt.
• Stel, moslima’s willen niet zwemmen met mannen. Discussiëren over onze diepste waarden helpt ons hier niet verder. Haal de ideologische angel uit een kwestie en kijk waar de samenleving het meest bij gebaat is. Alle openbare zwembaden kampen met financiële problemen. Misschien kan de vraag van de moslima’s gecombineerd worden met een vraag uit de gezondheidssector. Iedereen tevreden.

Welk bestuur bevordert het harmonieus samenleven het meest? Dat moet de kernvraag zijn voor de overheid.

#3 Hicham Abdel Gawad, islamleraar in Brussel

• als zoon van een Egyptische moslim die naar Frankrijk emigreerde wegens het oprukkende islamisme, radicaliseerde hij zelf uit frustratie. Het begrip laïcité stond in mijn hoofd voor iets heel anders dan bij andere Fransen.
• deradicaliseerde onder invloed van islamonderwijs in Belgische openbare scholen, al had hij liever van alle religies wat gekozen. Maar dat is geen pleidooi voor een interlevensbeschouwelijk vak, want de ervaring leert dat zo’n vak vooral wordt ingevuld met kwesties van goed burgerschap.

De zinvraag wordt vermeden. Die is voor mij nu net zo belangrijk.

#4 Willem Lemmens, filosoof UA

• waarschuwt voor de vrijzinnige drijfveren achter de promotie van het begrip laïciteit in België
• Diezelfde drijfveren zien laïciteit graag ingevoerd als fundament voor de grondwettelijke vrijheden, dus als toetssteen voor toekomstige wetgeving. Dat zou betekenen dat de vrijzinnige moraal de organisatie van de samenleving gaat bepalen. Met zelfbeschikking als voornaamste principe.

De invoering van het begrip laïcité in onze grondwet zou geen toevoeging zijn, maar het tegenovergestelde ervan betekenen.

#5 Gérard Testard

• schetst 3 voorbeelden van de positieve rol van religies
  • ‘Ensemble pour l’Europe’ is een oecumenische koepel van bewegingen die bijdragen aan de eenheid en solidariteit in Europa
  • Observatorium Pharos: bevordert en verdedigt het culturele en religieuze pluralisme in Frankrijk
  • Efesia: een vereniging die islamo-christelijke ontmoetingen organiseert rond Maria als verzoenende figuur
• De discussie over laïcité heeft te maken met de angst van mensen voor het onbekende, met name de toenemende invloed van de islam in onze geseculariseerde samenlevingen. Precies een spirituele houding kan ons van die angst verlossen, want God heeft ons niet een geest geschonken van vreesachtigheid, maar een geest van kracht, liefde en bezonnenheid. (2 Timoteüs 1,7)

De pluralistische en geseculariseerde samenleving vormt een uitdaging voor de evangelisatie, vindt Testard. Die moeten we aangaan op 3 manieren:

• Pre-evangelisatie: het mysterie van de menselijkheid oproepen via kunst, wetenschap en zo meer. Ook al is dit geen evangelisatie, het kan wel openheid scheppen naar een christelijk antwoord op existentiële vragen.
• Betrokken zijn op wat in de wereld gebeurt en geloven dat de Geest ook hierin aan het werk is.
• Rede en genade samendenken en in beide vooruitgang maken als christen

Op 21 juni verschijnt er een uitvoerig dossier in Tertio. Nog geen abonnee? Teken dan snel in op de promotie 12 Tertio's voor slechts 12 EUR!