Als wonden kunnen helen - Karlijn Demasure

Voorwoord, Johan Bonny

Na seksueel misbruik in de kindertijd gaat het leven verder, maar hoe? Het misbruik heeft zware schade toegebracht aan de diepste wortels van wat nog een persoonlijk leven moet worden. Vertrouwen in jezelf en in anderen, vriendschap geven en ontvangen, je lichaam aanvaarden en bewonen, het leven liefhebben en doorgeven: het verloopt erg moeilijk. Oude kwetsuren gaan telkens opnieuw open. De omgeving weet het niet of verstaat het niet. Zonder professionele hulp komen slachtoffers moeilijk uit dat diepe dal naar boven.

Het seksueel misbruik heeft bovendien de diepste wortels aangetast van de verhouding met God. Het heeft de eenzaamheid van het slachtoffer alleen nog groter gemaakt, ook op gelovig vlak. Het heeft de weg naar Gods liefde afgesloten in plaats van die te openen.

Waar zat God toen niemand mij zag of hoorde? Deze wonde in de Godsrelatie geneest niet zomaar. Daarvoor is spirituele of pastorale hulp nodig. Johan Bonny

In de voorbije vijf jaren zijn vele slachtoffers van seksueel misbruik in een kerkelijke of pastorale relatie met hun verhaal naar voren gekomen. Ze zochten eindelijk het gehoor en de erkenning die ze veel te lang hadden gemist. Kerkelijke verantwoordelijken hebben geprobeerd om hun leed te erkennen en tegemoet te komen. Ongetwijfeld zijn vele belangrijke stappen gezet, ook tegenover de daders van seksueel misbruik. Toch is de weg nog niet geheel afgelegd. Er staan de Kerk nog belangrijke opdrachten te wachten, met name inzake de preventie van seksueel misbruik en de voortgaande pastorale begeleiding van slachtoffers van misbruik.

Namens de bisschoppen en de hogere oversten van België wil ik de internationale groep van medewerkers aan Als wonden kunnen helen. Een christelijke benadering van seksueel misbruik danken. Onder leiding van Karlijn Demasure hebben zij gewerkt aan een multidisciplinaire publicatie die de gevolgen van seksueel misbruik in de kindertijd helpt verstaan en begeleiden, ook op religieus en spiritueel vlak. Ik hoop dat deze publicatie haar weg zal vinden naar alle pastorale diensten en hulpverleners die slachtoffers van seksueel misbruik nabij willen zijn en meewerken aan een goede preventie.

Elk nieuw inzicht is winst in het leerproces dat we samen doormaken.

Schuld en schaamte, Karlijn Demasure

Bij de begeleiding van slachtoffers heb ik vaak de volgende uitspraak gehoord: Ja, in het begin was ik onschuldig, maar eens 14 of 16 jaar geworden, had ik toch ‘neen’ moeten kunnen zeggen.

Niets is minder waar. Het slachtoffer geeft zich daarbij geen rekenschap van de psychologische dynamieken die zich ondertussen geïnstalleerd hebben. Het misbruik heeft een vaste vorm aangenomen en grijpt plaats volgens een gekend scenario, waarin de rollen van de machtsrelatie zijn vast komen te liggen. Dat maakt het uitermate moeilijk om een einde te maken aan de traumatische relatie. Het slachtoffer onderschat de kracht van een dergelijk geïnstalleerde situatie. Zij zit gevangen in een systeem dat moeilijk ontmanteld kan worden.

Als het slachtoffer toch probeert zich te bevrijden, geeft dit vaak aanleiding tot gewelddadige reacties bij diegene die het misbruik pleegt. Hij speelt behendig in op de angst die het slachtoffer regeert, waardoor zij het opgeeft weerstand te bieden en het misbruik dus ongestoord kan verder gaan. […] 

Als men iemand begeleidt die vroeger misbruikt geweest is, dan mag men niet zomaar de schuldgevoelens negeren of wegpraten. Karlijn Demasure

Men moet ze integendeel analyseren en uitleggen welke de strategieën en mechanismen zijn die door de dader gebruikt werden opdat het kind zich schuldig zou voelen. Het schuldgevoel is immers niet gebaseerd op een reële schuld, omdat er alleen sprake kan zijn van schuld als iemand willens en wetens een geïnformeerde beslissing neemt. Dat is echter niet het geval. De dader gebruikt zijn intellectueel, fysiek en emotioneel overwicht om het kind te overhalen tot de seksuele handelingen. Bijgevolg zijn die niet het effect van een vrije keuze, waarvoor het kind overigens te jong is.

Ook wat betreft het bewaren van het geheim is het kind onschuldig. De bedreigingen en de projecties van de kant van de dader zijn van die aard dat ze het kind valselijk de indruk geven dat zij de (enige) schuldige is. Uit angst en schaamte zwijgt het kind. Met betrekking tot het ontsluieren van het geheim - wat kan leiden tot het uiteenvallen van de familie - moet men zich de vraag stellen of de ontwrichting van het gezin daadwerkelijk als een kwaad moet beschouwd worden. Immers, het is deze disfunctionele familie die aan de basis ligt van het misbruik.

De crisis die de onthulling van het misbruik met zich meebrengt, kan de grondslag vormen van een gezondere familiestructuur. Als het kind zich schuldig voelt, dan is dat het gevolg van het onterechte verwijt dat de onthulling van het misbruik er de oorzaak van is dat de familie in woelig vaarwater terecht komt, terwijl dat in feite het gevolg is van het misbruik zelf en niet van de onthulling ervan.

Karlijn Demasure (red.), Als wonden kunnen helen. Een christelijke benadering van seksueel misbruik, Licap, Brussel, 2015, 85 blz., ISBN 978 94 6196 075 7