Zeg het met een boeketje Lam Gods
Wist je dat op het Lam Gods minstens 40 soorten bomen, planten, struiken en bloemen voorkomen? De gebroeders Van Eyck schilderden ze natuurgetrouw en met grote precisie. Ze namen wel een loopje met de seizoenen, leren we uit de tentoonstelling Een wonderbaarlijke tuin, Flora op het Lam Gods in het Caermersklooster (Gent). Voorjaarsbloeiers staan ongegeneerd naast hoogzomerplanten. En bomen uit het zuiden schamen zich niet naast planten die je normaal alleen bij ons tegenkomt.
Het is de gebroeders Van Eyck dan ook niet alleen om hun botanische kennis te doen, maar - naast de esthetiek - zeker ook om de symboliek. Zeg het met bloemen, moeten ze hebben gedacht. Wat lezen we zoal in een boeketje Lam Gods?
1. Meiklokje
Als je een meiklokje in huis haalt, weet dan dat deze typische lentebloem door haar witte kleur symbool staat voor reinheid en onschuld. Net als andere laaggroeiende plantjes symboliseert het meiklokje ook nederigheid. Geneeskrachtig is dit giftige plantje niet bepaald, maar de rijkdom aan andere symboliek maakt het toch tot een waardig attribuut van Christus.
Zijn heerlijke geur zou de haat van de duivel opwekken. Anders gezegd: al wat goed is, is kwetsbaar.
Op het Lam Gods komt het meiklokje driemaal voor, helemaal onderaan op het middenpaneel en aan de voet van het groepje heilige vrouwen. Samen met andere 'nederige' planten draagt het meiklokje het grootste paneel van Van Eycks veelluik.
2. Damastroos
De damastroos vond waarschijnlijk via de kruisvaarten in de 13de eeuw zijn weg van Damascus (Syrië) naar onze contreien. Ze bloeit van juli tot september. Haar heerlijke geur komt van maar liefst 275 stoffen in de bloem.
De damastroos is Mariasymbool bij uitstek. Samen met het meiklokje siert ze de kroon van Maria op het paneel links van Christus. De rode kleur staat symbool voor martelaarschap. Maria verwijst op die manier naar haar zoon, iets wat ze haar hele leven heeft gedaan.
Met de damastroos doet Maria ons voor wat geloven is: met heel ons wezen verwijzen naar Christus. Proberen leven in zijn gezindheid.
3. Witte lelie
Deze plant met geurige witte bloemen bloeit van mei tot juli. De kleur staat voor reinheid, onschuld, zuiverheid en maagdelijkheid, maar ook koninklijkheid en vruchtbaarheid. Vanaf de 11de eeuw gebruikt de kerk haar symbolische kracht. Maar daarin is zij niet de eerste. Roemeinen en Grieken kroonden hun bruiden met lelies voor een puur en vruchtbaar leven.
De lelie of fleur-de-lis komt in veel wapenschilden van families tot provincies voor. Ze staat op het Lam Gods wellicht niet toevallig naast de groep heilige vrouwen.
4. Madeliefje
Of veel bloemisten bereid zijn madeliefjes in hun boeketten te steken, valt te betwijfelen, maar Jan Van Eyck had geen probleem met wilde bloemen. We ontdekken ook paardenbloemen, klaver en wilde aarbei. Waarom niet? Zijn schilderij zou alleszins minder vergankelijk blijken dan het model.
Toch is een madeliefje minder wild dan het lijkt. Het is een cultuurvolger, zoals dat heet.
Het madeliefje gedijt goed in netjes afgeschoren grasstroken. Alsof God zelf even laat weten dat geen enkele menselijke activiteit zijn creativiteit aan banden legt.
En vermogende middeleeuwers konden het genot van een glasgeschoren gazon met hier en daar een exotische plant al best smaken, leren we.
5. Grote weegbree
Ook grote weegbree zul je niet snel in een bloemstuk terugvinden. Integendeel, dit onkruid wordt met hart en ziel bestreden door al wie houdt van een diepgroene gazon. Maar weegbree keert altijd weer. Je kunt het niet vertrappen. Het plantje met donkergroen geribd blad en puntvormige grijs-groene bloemen in de zomer staat dan ook symbool voor standvastigheid in het geloof en veerkracht.
Op het middenpaneel van het Lam Gods groeit de weegbree vlakbij de groep figuren uit het Oude Testament, links onderaan. De mannen met boeken stellen de profeten voor. Daarachter zien we aartsvaders en het Volk Israël in het algemeen, de joden dus.
Is Van Eyck een vroege voorstander van de joods-christelijke dialoog?
De groep aan de overzijde wordt gevormd door apostelen en andere figuren uit het Nieuwe Testament. Beide groepen staan gelijkwaardig naast elkaar, met tussen hen in de fontein van het leven, die opborrelt naar het centrale gedeelte van het hele retabel: het Lam Gods. Ook de martelaren (boven links) en heilige vrouwen (boven rechts) komen naar het centrale gedeelte toe. Alles en iedereen deelt in het licht dat vanuit de hemel op deze wonderbaarlijke tuin straalt.