Zeg niet madammeke maar mevrouw

Gids ‘Ouderen Vriendelijk Ziekenhuis’ helpt zorgverleners senioren beter op te vangen

Ouderen raken bij een ziekenhuisopname vaak overweldigd door een labyrint aan nieuwe dingen en onbekende mensen. De inspiratiegids ‘Ouderen Vriendelijk Ziekenhuis’, een werkstuk van zeven ziekenhuizen en Zorgnet-Icuro, wil ziekenhuizen helpen kwetsbare ouderen beter op te vangen. Marc Vankerkhoven van AZ Maria Middelares in Gent hield mee de pen vast.

In 2014 waren 75-plussers goed voor een kwart van het aantal ziekenhuisopnames. Tegen 2025 zou dat stijgen naar 28 procent.
Onze samenleving vergrijst, verzilvert zelfs. Het concept Ouderen Vriendelijk Ziekenhuis ontstond een tiental jaar geleden in Canada en werd opgepikt door de Belgische Vereniging voor Gerontologie en Geriatrie. Onderzoek van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) wees bovendien uit dat de geriatrische patiënt beter af is met een opname op een afdeling geriatrie dan op een niet-geriatrie afdeling. Een alternatief is een geriatrisch team te betrekken bij de zorg. Stel, een oudere vrouw breekt een heup. Ze kan dan opgenomen worden op de afdeling orthopedie, waar een geriatrisch team samen met het behandelend team haar verpleegt, of opgenomen worden op geriatrie, waar een orthopedist mee de post-operatieve opvolging doet.
Waarom deze inspiratiegids?
Zeven ziekenhuizen namen met patiënten- en mantelzorgverenigingen, de federale adviesraad voor ouderen en Zorgnet-Icuro het initiatief om een adviestekst op te stellen en een rondetafel te organiseren. Helaas stak corona een stok in de wielen. Daarop vroegen we seniorenadviesraden van steden en gemeenten wat voor hen belangrijk was bij een ziekenhuisopname. Het resultaat is een inspiratiegids met 18 aanbevelingen. We willen de grenzen van de geriatrische afdeling overschrijden – en verder kijken naar de opname, het onthaal, de consultaties, de schoonmaakdienst, de facilitaire dienst enz. – maar ook de grenzen van het ziekenhuis. Wat met de zorgcontinuïteit thuis of in het woon-zorgcentrum (wzc)? Met AZ Maria Middelares werken we aan een proefproject waarbij een geriatrisch verpleegkundige één uur per week advies verleende aan een wzc na overleg met de coördinerend en raadgevend arts en de hoofdverpleegkundige van het wzc. Het project leerde dat de zorgverstrekkers van het wzc er baat bij hebben om hun competenties inzake klinisch redeneren te optimaliseren. Het gebeurt weleens dat een bewoner ten onrechte opgenomen wordt op spoed, terwijl een tussenkomst in het wzc een opname had kunnen vermijden. We hebben daarom een bijscholing georganiseerd voor zowel zorgkundigen als verpleegkundigen.
Weet het ziekenhuis het dan beter?
Neen. Als ziekenhuis mogen we niet paternalistisch zijn, want de kennis zit ook in het wzc. We willen van elkaar leren. Het ultieme doel is altijd, vooral bij kwetsbare ouderen, ook met een vroegtijdige zorgplanning, om een opname te voorkomen. Denk aan een persoon met dementie. Bij een opname in een vreemde omgeving zoals een ziekenhuis is er kans op acute verwardheid. Vraag is: wat kan het wzc zelf al doen? De overheid heeft twee vormen van thuishospitalisatie goedgekeurd: intraveneuze antibioticatherapie en bepaalde vormen van chemotherapie. Deze behandelingen  zouden, onder bepaalde voorwaarden, kunnen gebeuren in een wzc. Dat, gecombineerd met parameters die je vanop afstand mee kunt opvolgen, kan veel opnames voorkomen.
Jullie hameren op ‘bejegening’. Wat bedoelen jullie daarmee?
Ouderen-vriendelijk is gelijk aan patiënt-vriendelijk. Of een patiënt 80-90 is, of 40-50, de bejegening moet hetzelfde blijven: de persoon met respect behandelen. Onze samenleving duwt de oudere vaak naar de achtergrond. Denk aan het sluiten van bankkantoren, aan de voortschrijdende digitalisering. Niet iedereen kan mee. We moeten ouderen alternatieven aanbieden zodat ze kunnen meetellen. Bij een ziekenhuisopname wordt de oudere nog altijd weleens betutteld. Heel wat verpleegkundigen die hun opleiding starten, verkiezen een medisch-technische afdeling boven een geriatrische. Nochtans zal in de toekomst meer dan de helft van de opnames van een oudere zijn. Zeker als de overheid meer wil inzetten op thuishospitalisatie, dagziekenhuizen, kortverblijven ... zullen jongvolwassenen veelal thuis verzorgd worden of heel kort in het ziekenhuis. Waar en in welke ziekenhuisfunctie ook, je zal meer geconfronteerd worden met fragiele ouderen. Dan moet je ook de kennis over geriatrie, gerontologie en de (zieke) oudere hebben.
En moet er ook gelet worden op het taalgebruik?
Verkleinwoorden zijn uit den boze. Zeg niet “madammeke” en “ventje” maar “mevrouw” en “meneer”, tenzij de patiënt zelf aangeeft dat je hem/haar anders kunt aanspreken. Het draait om het betrekken en versterken van de persoon. Praat niet over de persoon heen, maar kijk elkaar aan op gelijke hoogte.
Intussen stijgt het aandeel 75-plussers in de samenleving elk vijf jaar met 13 procent.
Een prognose voor ons ziekenhuis maakt dat tegen 2026 het aantal hospitalisaties van 75-plussers 35 procent van het totale aantal opnames zou bedragen. In 2022 was dat nog 30 procent. Daarvan ligt amper 28 procent op de afdeling geriatrie. Veel ouderen liggen dus op niet-geriatrische afdelingen. Moet je meer geriatrische bedden creëren of de samenwerking tussen specialismen (cardioloog, chirurg, …) en de geriatrische equipe versterken? Studies wijzen uit dat de geriatrische pariënt nood heeft aan een expertvolle behandeling en verzorging door een geriatrisch team.
Uw motto is: ga uit van de sterkte van de oudere?
Inderdaad, wat kan hij/zij wel nog, en niet wat kan hij/zij niet meer? Vandaar dat de oudere vanaf de opname omkaderd wordt door een interdisciplinair team van ergotherapeuten, kinesistherapeuten, logopedisten, diëtisten, verpleegkundigen, arts enzovoort. Samen met de patiënt en zijn familie, of vertegenwoordiger, moet ook worden besproken wat de doelen van de patiënt nog zijn in zijn leven en hoe die doelen met het team bereikt kunnen worden. Mijn moeder is 87, woont nog alleen, doet nog zelf haar boodschappen, maar wat als ze valt en haar heup breekt? Wat is dan haar doel na de opname? [node:field_streamers:0] Terug naar huis? Haar wandeling blijven doen? In veel eerstelijnszones lopen projecten rond doelgerichte zorg, vooral bij patiënten met complexe zorg die nog thuis wonen, waarin de teams samen met de patiënt de doelen bepalen. Voor ons als ziekenhuis is het belangrijk te weten welke doelen uit de eerstelijn dat zijn.
Hoe moet het nu verder met de inspiratiegids?
Het is nu de verantwoordelijkheid van elk ziekenhuis om actiepunten uit te werken. We willen de zaak ook warm houden door de tekst nog eens te verspreiden naar de kwaliteitscoördinatoren van de ziekenhuizen en voor te leggen aan mantelzorgverenigingen, en door op de jaarlijkse BVVG-wintermeeting voor geriatrie goede voorbeelden met elkaar te delen.

10 tips voor zorgverleners om met oudere patiënten om te gaan

•  Stel je voor. Elke persoon - arts, paramedicus, verpleegkundige, zorgkundige, onthaal, … - stelt zich voor aan de patiënt, bij het betreden van de kamer, aan de telefoon…
•  Laat een vertrouwd iemand met de persoon met dementie meegaan naar het operatiekwartier tot die persoon onder narcose is.
•  Kort de wachttijden bij onderzoeken in, ook voor personen met dementie.
•  Overstijg de muren van het ziekenhuis met bijvoorbeeld digitale hulpmiddelen (telecommunicatie; smart glasses …). Dan hoeft de patiënt of behandelende persoon zich niet te verplaatsen.
•  Doe aan vroegtijdige zorgplanning in o.m. het wzc. Neem die communicatie mee bij de opname. Zo weten de (spoed)artsen, verpleegkundigen… welke afspraken al gemaakt zijn. Doe ook het omgekeerde: van het ziekenhuis naar het wzc en de thuissituatie.
•  Maak de zorg doelgericht. Welke doelen zijn bepaald?
•  Stel bij de opname de vraag „wat is voor u belangrijk?”. Zodat het behandelende team dat ook weet.
•  Hou meer rekening met de ziekenhuiservaring van ouderen. Zoek hoe ook zij de ervaringen van hun opname kunnen delen.
•  Organiseer een rondgang in het ziekenhuis voor oudere bezoekers: vinden ze makkelijk hun weg? Is er voldoende en duidelijke bewegwijzering? Worden ze op een correcte manier aangesproken? …
•  Maak ouderen- en dementievriendelijke boxen op de dienst spoedgevallen zodat ze zich meer op hun gemak voelen.
•  Betrek de mantelzorger tijdens de opname.