Elke zondag een klein Pinksteren

‘Mogen allen één zijn, Vader’, zo bidt Jezus voor zijn leerlingen (Joh 17,21.22). Op grond van hun doopsel hebben al die leerlingen, van welke gezindte ook, één zelfde zending: getuigen van de liefde waarmee God de wereld heeft liefgehad  (Joh 3,16). Dat getuigenis krijgt een eigen kleur in de verschillende Kerken. Op deze pagina leest u het verslag van de onmoeting met de orthodoxe parochie in Gent.

Twee longen, één ademhaling

Sinds Vaticanum II en de opheffing van de wederzijdse excommunicatie door de rooms-katholieke en de orthodoxe Kerken in 1965, leeft het verlangen dat christenen uit het Westen en het Oosten ten volle gemeenschap zouden nastreven, begrepen als ‘eenheid in gewettigde verscheidenheid’. Van paus Johannes-Paulus II stamt het bekende beeld dat christenen niet door één long kunnen ademhalen, maar twee longen nodig hebben, een westerse en een oosterse (vgl. de encycliek Ut unum sint, 54).

Inderdaad, al wat er in het geloof werkelijk toe doet, hebben beiden Kerken gemeenschappelijk.

De verschillen zitten veeleer in hoe de geloofsgeheimen begrepen of uitgelegd worden. Maar ze zijn secundair. Alleen is de expressie van dat ene geloof in de Kerken van het Oosten (en dus eigenlijk ook in de oosters-katholieke Kerken) zo rijk, dat het een grote verarming zou betekenen voor het Westen om haar niet diepgaand te leren kennen. Dat gebeurt liefst niet vanuit een minderwaardigheidscomplex of een onachtzaamheid voor de eigen traditie (‘wij hier in de Latijnse Kerk hebben alles overboord gegooid’), maar vanuit het besef dat Gods menswording in Christus zó ontzagwekkend rijk is, dat dit mysterie onmogelijk langs één weg benaderd kan worden.

We hoeven daarvoor overigens niet naar het Oosten te reizen. Vooral sinds de tweede helft van de 20^ste eeuw ontstaan er in West-Europa diverse orthodoxe gemeenschappen. Ook in Gent is er een orthodoxe parochie, toegewijd aan de H. Apostel Andreas. Vader Dominique Verbeke is er de verantwoordelijke aartspriester.

Interview met Vader Dominique

Hoe bent u, een geboren Gentenaar, orthodox geworden?

Het is via mijn vader dat ik orthodoxe christenen in Gent ontmoette. Hij was als gelovige intellectueel in de jaren na het Tweede Vaticaans Concilie op zoek. Uiteindelijk ben ik wel alleen op mijn achttiende toegetreden tot de orthodoxe Kerk. In feite heb ik het christelijk geloof pas ontdekt in zijn orthodoxe vertolking. Bij wat ik erover las en wat ik ervan zag in de liturgie, besefte ik ‘dit is waar’. Ook het suggestieve karakter van de iconografie sprak me aan. De icoon wil geen realistische weergave van Christus bieden. Christus verwijst er naar de oneindigheid van God. De icoon ‘suggereert’, ze openbaart én versluiert.

Ik was intussen ook beginnen lezen in de Russische schrijvers. Het werd een spoor dat in dezelfde richting wees. Bij Dostojevski las ik dat de mens een mysterie is. De schrijver durft afdalen in de menselijke onderwereld, op de plek waar we liever niet komen, omdat we er blijken vast te zitten. Toch maakt ook die kerker deel uit van onze waarheid. Gregorius van Nazianze, en met hem vele andere kerkvaders, zegt dat wat niet aangenomen wordt [niet met God verenigd wordt], ook niet genezen en gered kan worden. Het is daarom dat Christus ook in onze onderwereld wil komen.

Maar op dat ogenblik waren er dus al orthodoxe christenen in de stad?

Al in de jaren twintig van de 20^ste eeuw kwamen Russisch-orthodoxe intellectuelen, op de vlucht voor het communistisch regime, onder meer in Parijs terecht. Hun aanwezigheid in West-Europa sprak ook mensen aan die zich niet langer thuis voelden in een soms te moraliserende katholieke geloofsbeleving, maar die wel openstonden voor die ‘andere zijde’ van het christendom. Een van hen was de Gentse advocaat Ignace Peckstadt. Hij ligt aan de basis van de Gentse orthodoxe parochie. Die werd gesticht in 1972 en was de eerste Nederlandstalige parochie van het in 1969 opgerichte Aartsbisdom van België en exarchaat van Nederland en Luxemburg dat op zijn beurt valt onder het Oecumenisch Patriarchaat van Constantinopel.

De parochiegemeenschap bestond aanvankelijk uit enkele Gentse families en vluchtelingen uit het voormalig Oostblok, samen rond de veertig personen. Maar sinds de val van de Berlijnse Muur in 1989 volgde een toestroom van immigranten uit Oost-Europa en groeide de gemeenschap fel aan. De behuizing in de Sophie Van Akenstraat 56 – in het Gentse Oud Begijnhof – werd te klein en een failliete feestzaal aan de overzijde van de straat werd aangekocht en ingericht als kerk. In 1997, vijfentwintig jaar na de oprichting van de parochie van de Heilige Apostel Andreas, werd deze kerk ingezegend.

Wie zijn de parochianen anno 2020?

Er zijn in onze parochie niet minder dan vijftien verschillende nationaliteiten, waaronder inwijkelingen uit alle ex-Sovjetrepublieken. Er zijn heel eenvoudige, maar ook hoogopgeleide mensen bij die hun land in crisis verlaten hebben omdat ze er geen toekomst meer zien. De Vlamingen vormen een minderheid. Toch durf ik zeggen dat het om een parochie ‘van hier’ gaat. Elders zijn er orthodoxe gemeenschappen met één nationaliteit, maar wat onze parochie typeert is dat we geen etnische gemeenschap zijn. We celebreren in het Nederlands en op de muurschilderingen waarmee onze kerk is gedecoreerd, staan ook Vlaamse heiligen zoals de H. Amandus en de H. Livinus.

Mensen komen omwille van de open geest die er is, anderen blijven net daarom weg. Ik heb daar voor alle duidelijkheid begrip voor. Het is erg logisch dat je, als je duizenden kilometers van huis bent, op zoek gaat naar landgenoten om bijvoorbeeld ook de eigen gebruiken te kunnen beleven. Maar ik beschouw het als onze roeping om over de etnieën heen samen te komen en zo open te blijven naar alle Gentenaren. Alleen zo wordt samenwerking mogelijk. Elke zondag gebeurt hier dus een klein Pinksteren. Wit-Russen, Georgiërs, Bulgaren, Grieken, … komen dan samen voor de Goddelijke Liturgie [onze eucharistieviering, nvdr]. Maar allen krijgen ze een kaart in handen met aan de ene kant het credo en aan de andere kant het Onzevader, in het Nederlands.

Hoe staat uzelf tegenover de oecumene?

Ik denk dat we moeten afstappen van het idee dat we één Kerk moeten worden. Het zou wel eens een utopie kunnen zijn die meer haalbare tussenstappen blokkeert. Eenheid in verscheidenheid is een realistischer streefdoel. We kunnen elkaar inspireren.

Jullie kunnen ons bijvoorbeeld tonen hoe je binnen een seculiere cultuur een open Kerk kan zijn.

Wij van onze kant kunnen de christenen van het Westen helpen vanuit onze diepe verworteling in de kerkvaders. Als wij spreken over kerkvaders moet je trouwens niet in eerste instantie aan een leer of theologie denken, maar aan een ervaring die zij bemiddelen. De kerkvaders en –moeders tonen ons hoe je je kan laten omvormen naar Christus. Daar ligt de grond van onze toenadering. De oecumenische patriarch Athenagoras, die in 1964 een historische ontmoeting had met paus Paulus VI, zegde daarom dat in de oecumene de liefde primeert, niet de theologie.

Op dit ogenblik wordt jullie oorspronkelijke parochiekerk, die tegenwoordig de doopruimte is, gedecoreerd met fresco’s. Dat is iets unieks.

Het is al uniek omdat het een katholieke iconograaf is, Joris Van Ael, die aan een orthodoxe liturgische ruimte werkt. Daaruit spreekt het verlangen naar verbroedering. Samen met bisschop Lode hebben we daarom het plan opgevat om hier een gezamenlijk pastoraal project van te maken. Deze plaats kan een ontmoetingsruimte worden, waar in het bijzonder katholieke en orthodoxe christenen leren van elkaars traditie, maar zich ook openstellen naar buiten toe.

Zo groeit het besef dat de onderlinge verschillen tussen katholieken en orthodoxen geen bedreiging vormen, maar een verrijking zijn én dat ze een gezamenlijke zending hebben in een stad als Gent, met haar diversiteit aan culturen, haar armen en zinzoekers. Het gaat dan al lang niet meer om stenen, folders, of intentieverklaringen, maar om ontmoeting, vorming en gebed. Het gaat om een investering in de oecumene.

Dieter Van Belle, bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene, dieter.van.belle@ccv.be