‘Menswording en menselijkheid’

‘Mogen allen één zijn, Vader’, zo bidt Jezus voor zijn leerlingen (Joh 17,21.22). Op grond van hun doopsel hebben al die leerlingen, van welke gezindte ook, één zelfde zending: getuigen van de liefde waarmee God de wereld heeft liefgehad  (Joh 3,16). Dat getuigenis krijgt een eigen kleur in de verschillende Kerken. Op deze pagina leest u het verslag van de onmoeting met de anglicaanse Kerk.

Even situeren

De Church of England, min of meer de Moederkerk binnen de gemeenschap van anglicaanse Kerken, ontstond aan het begin van de zestiende eeuw, na een breuk tussen Hendrik VIII, de koning van Engeland en Clemens VII, paus van Rome. Aanleiding was de weigering door Rome om Hendriks huwelijk met Katharina van Aragón ongeldig te verklaren. Omdat die laatste Hendrik geen mannelijke troonopvolger kon schenken, wilde hij hertrouwen met Anna Boleyn. Er ging aan de breuk dus geen echt inhoudelijk dispuut vooraf. Hendrik VIII verzette zich tegen de protestantse ideeën van Luther en Calvijn en was daar door de paus eerder nog ‘Fidei defensor’ voor genoemd. Het Engelse staatshoofd draagt tot op vandaag die titel, zij het niet als verdediger van het rooms-katholieke, maar van het anglicaanse geloof.

Eens de breuk een feit, werd met de Act of Supremacy (1534) van de clerus geëist dat ze de Engelse vorst als ‘opperste heer en hoofd van de Kerk in Engeland’ zou erkennen. Op de woelige en zelfs tot de verbeelding sprekende episode die volgt, met onder meer kanselier Thomas Cromwell, aartsbisschop Thomas Cranmer, maar ook bisschop John Fischer, Mary Tudor, Thomas More en vele anderen, zullen we hier niet ingaan. Feit is dat er zich na de dood van Hendrik VIII toch reformatorische invloeden in Engeland doorzetten. Zo kan het dat de anglicaanse Kerken vandaag de via media (middenweg) of ‘derde weg’ worden genoemd: een weg tussen het rooms-katholicisme en het protestantisme in, zoekend naar evenwicht tussen Schrift, rede en traditie. Dit toont zich in de leer, maar bijvoorbeeld ook in de praktijk van de liturgie.

Dit zijn natuurlijk de handboekenweetjes. Om het echte anglicanisme te leren kennen moeten we op pad. We hoeven overigens niet lang te aarzelen, Oost-Vlaanderen telt één anglicaanse parochie. Je zou kunnen zeggen dat de hele provincie behoort tot die ene Saint-Johnsparochie, maar zo territoriaal denkt Stephen Murray, de sympathieke herder van deze gemeenschap, gelukkig niet. De schaal is evenwel beduidend groter dan in de katholieke Kerk. De Saint-Johnsparochie behoort tot the diocese in Europe (Europa, Marokko en Turkije) dat op zijn beurt deel is van the Church of England en van de wereldwijde Anglican Communion. De canon van de Gentse parochie – denk aan ons woord ‘kanunnik’, maar hier min of meer synoniem van ‘pastoor’ – is bovendien de area dean (‘streekdeken’) van België en Luxemburg.

Gelukkig stelde de website ons vooraf gerust door de hobby’s te melden van canon Stephen: ‘leven in Gent, baseball, gitaar spelen en langer dan drie seconden op een surfplank staan’. Hij is overigens graag bereid tot een interview met Kerkplein. Locatie wordt de mooie begijnhofkerk in de Gentse Holy Corner, toegewijd aan de H. Elisabeth van Hongarije.

Ontmoeting met the Reverend Canon Stephen Murray

Hoe komt een Canadese priester in Gent terecht?

Twaalf jaar geleden was ik met mijn echtgenote, die van Nederland afkomstig is, op toeristisch bezoek in Gent. Ter hoogte van de St-Michielshelling redden we een duif van de verdrinkingsdood. Het was een bijzondere ervaring. De duif deed me ergens denken aan de H. Geest. Ik bedacht dat, als er ooit een kans zou komen om in Gent te komen werken, ik dat zou willen doen. Eén jaar later vernam ik in Canada dat er een vacature was in de Gentse Saint John's Anglican Church. Het voelde aan als een roeping. We hebben toen ‘ja’ gezegd. Intussen ben ik al tien jaar de pastoor hier, wat naar anglicaanse normen vrij lang is. Een priester verhuist regelmatig, weet ik van huis uit. Ook mijn moeder is immers priester in de anglicaanse Kerk. Altijd gebeurt een benoeming wel in samenspraak tussen parochiegemeenschap, bisschop en de priester zelf.

Minstens even bijzonder is het gegeven dat er al een anglicaanse parochie in Gent bestond.

Het is de bekende Gentenaar Lieven Bauwens (1769-1822) die, naast Engelse katoentechnologie, ook het anglicaanse geloof in Gent importeerde en wel onder de vorm van een tiental Engelse werknemers die de katoenmachines konden bedienen. Zij kwamen zich met hun gezinnen hier vestigen en vormden het begin van de Saint-Johnsparochie. Het duurde wel nog vele jaren eer er ook een priester onder hen was. In 2016 werd de Sint-Elisabethkerk in het Groot Begijnhof onze thuisbasis, precies 200 jaar na de oprichting van de anglicaanse parochie in 1816.

Ik mag me verheugen over de groei van onze gemeenschap de voorbije jaren. Daar is deze nieuwe locatie niet vreemd aan. De kerk is ruim en licht en behalve voor liturgie ook voor ontmoeting erg geschikt. Binnenkort komt er zelfs echte verwarming. Onze parochianen komen uit de hele wereld. Ongeveer 75% is van zuiderse origine, vooral uit landen die vroeger Britse kolonies waren en zo ook onder de anglicaanse invloedssfeer vallen: Nigeria, Kenya, Oeganda, Liberia. Ongeveer 20% zijn Vlamingen. Sommigen hebben minder goede ervaringen in de rooms-katholieke Kerk en vinden nu hier aansluiting. De anderen zijn Brits of toch afkomstig uit de Angelsaksische landen.

De voertaal bij ons is Engels, in de liturgie en daarbuiten, maar de toekomst van onze gemeenschap is Vlaams én gekleurd.

U was eerst in Canada werkzaam als priester. Is wat u daar deed vergelijkbaar met uw werk in Gent?

In Canada, waar geen overheidssteun bestaat voor de kerken, was ik verplicht aan fundraising te doen. Ik functioneerde er vaker als CEO dan als priester en moest tot 500.000 dollar per jaar zien te verzamelen om lonen en gebouwen te bekostigen. Wat een luxe dat er in België via het Concordaat van Napoleon (1801) in zoveel wordt voorzien door de staat. Zo komt er kostbare tijd vrij voor pastorale en spirituele zorg. Het is om die reden ook dat de oecumene in de VS en in Canada minder voor de hand ligt. Je probeert er mensen voor jouw gemeenschap te winnen, want ze zijn een bron van inkomsten en dus van overleven. Tegelijk zie je dat verschillende christelijke Kerken, precies omdat ze er op korte afstand van elkaar vertegenwoordigd zijn, net hun eigenheid gaan benadrukken: de katholieken zijn er nog katholieker, de protestanten meer protestants, … Ook wat oecumene betreft is de situatie hier in Gent dus makkelijker.

Op het eerste zicht zou iemand kunnen zeggen dat anglicanen en katholieken op dezelfde wijze liturgie vieren, maar dat vraagt ongetwijfeld meer nuance …

Natuurlijk zijn er vele gelijkenissen. We kennen bijvoorbeeld ook de zeven sacramenten. Maar ‘de anglicaanse liturgie’ is om te beginnen een te algemene verzamelterm. Als de rooms-katholieke liturgie al erg gevarieerd is naargelang van de plek en de gemeenschap die haar viert, dan nog meer de anglicaanse, waar men spreekt van high churches en low churches.

Een high church is een gemeenschap waar de ‘katholieke’ elementen in de liturgie benadrukt worden. Men gebruikt er het Book of Common Prayer, dat teruggaat tot de 16de eeuw, men viert er vaak de eucharistie en de liturgische kledij van de voorganger is er soms zelfs katholieker dan die van jullie paus (lacht). De low churches daarentegen zijn veeleeer protestants of zelfs evangelicaal georiënteerd, met een veel minder formele liturgie. De gelovigen komen er, zoals het geval is bij de anglicanen in Tervuren, zelfs samen in een zaal van een school en de voorganger is er in burger.

Wij houden hier in Gent het midden, ik trek de kazuifel aan over mijn albe op het ogenblik dat de dienst van het woord voorbij is en de eucharistie aanvat. Als de anglicanen in het algemeen de ‘via media’ zijn tussen de katholieken en de protestanten, dan zijn wij dat hier tussen de high church en de low church.

U hebt de gewoonte om samen met uw echtgenote de Paaswake mee te vieren in de St-Baafskathedraal, wat heel fijn is natuurlijk. Maar zijn anglicaanse priesters op dat ogenblik dan vrij?

We vieren uiteraard de liturgie van Paasdag, maar een echte Paaswake zal je bij de anglicanen niet makkelijk aantreffen. Daarom sluiten we aan bij jullie Paasnachtviering, het is zulke mooie liturgie. Maar ik wil graag wijzen op iets dat wij dan weer beter kunnen dan jullie, katholieken (lacht): het vieren van de kerstavondliturgie. Het maakt op mij telkens een grote indruk.

Ik vind het ook typerend voor de anglicaanse Kerk: de vreugde om God die mens wordt.

We hechten bijvoorbeeld veel belang aan ontmoeting tussen gelovigen na de liturgie, maar ook aan de vredeswens tijdens de eucharistie. Je proeft in het algemeen een spiritualiteit van menswording en van menselijkheid.

Het is die menselijkheid die tot een minder strikte opstelling leidt in een aantal dossiers?

Er is bij ons inderdaad meer openheid gekomen rond het zegenen van verbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht, het hertrouwen van echtgescheidenen, de combinatie van ambt en huwelijk, het openstellen van het ambt voor vrouwen, … Dat betekent niet dat over alles eensgezindheid bestaat. En het betekent al helemaal niet dat het bij ons allemaal om het even is.

Wel groeide er een andere manier van besluitvorming. Die hangt samen met het gegeven dat er bij ons niet één centraal gezag is dat beslist voor alle gelovigen wereldwijd. De aartsbisschop van Canterbury, op dit ogenblik Justin Welby, is niet een soort paus voor de anglicanen en de Queen is dat al helemaal niet. Zij is enkel in Engeland het hoofd van de Kerk en dan nog in een formele zin. Tot de aartsbisschop staan de Kerken van de Anglican Communion in een relatie van loyauteit. Inhoudelijk is er wel algemene overeenstemming rond de beginselen zoals geformuleerd in het Book of Common Prayer, maar belangrijk is de synodale kerkstructuur, per land georganiseerd. Eerst gebeurt er overleg op alle mogelijke niveaus vooraleer er een beslissing wordt genomen.

Zo is er nu Living in Love and Faith. Je vindt het makkelijk terug op internet. Dat is een groot studieplatform binnen de Church of England dat tal van initiatieven overkoepelt rond identiteit, seksualiteit, relaties en huwelijk: hoe kunnen ze passen in het grotere plaatje van het Goede Nieuws van Jezus Christus en van zijn Kerk?

Het is in mijn ogen een mooi staaltje van synodaal werken, met betrokkenheid van zoveel mogelijk gedoopten, waarbij we, om tot onderscheiding te komen, ons ook echt verhouden met de Schrift.

Waar droomt u van als canon van deze parochie?

Dat christenen in en rond Gent groeien in wederzijdse kennismaking en toenadering. Misschien kan de herdenking van de Mechelse gesprekken een nieuwe impuls geven [zie onder]. Wie weet komt er een dag waarop mijn vrouw en ik in de St-Baafskathedraal de communie kunnen ontvangen, omdat we ook echt in communio met elkaar leven.

Ik ben er alleszins van overtuigd dat ik de H. Geest niet help door perse mijn eigen gemeenschap te willen vergroten, wel door een gezamenlijk getuigenis van alle Kerken samen te versterken.

Ik hoop ook dat we als ‘anglicanen’ niet perse de ‘Engelstaligen’ blijven, maar ons verder incultureren.

Wat in ieder geval helpt, zijn de goede contacten die er nu al zijn: met de andere Kerken in het Interkerkelijk Beraad (IKB) en ook met bisschop Lode, die op mij een nederige indruk maakt.

Dieter Van Belle, bisschoppelijk gedelegeerde voor de oecumene, dieter.van.belle@ccv.be

 Feestelijke herdenking van de Mechelse gesprekken (1921 – 2021)

Precies honderd jaar geleden vond het eerste van de vijf Mechelse Gesprekken plaats (1921-1927). Deze gesprekken wilden de mogelijkheid onderzoeken van toenadering tussen de Church of England en de rooms-katholieke Kerk. Deelnemers waren onder meer Lord Halifax en kardinaal Mercier, maar ook de bekende benedictijnermonnik Lambert Beauduin, pionier van de Liturgische Beweging en van de Oecumenische Beweging. De gesprekken werden overigens afgebroken in 1927 onder impuls van paus Pius XI en kardinaal van Roey. Oecumene, zo stelde de encycliek Mortalium Animos die korte tijd later verscheen, zou er in moeten bestaan dat anglicanen en protestanten gewoonweg terugkeren naar de rooms-katholieke Moederkerk …

Toch is een feestelijke herdenking van de Mechelse Gesprekken op haar plaats, want ze werden een inspiratiebron voor de oecumenische dialoog in het algemeen en voor de dialoog tussen rooms-katholieken en anglicanen in het bijzonder.

Van 1 tot 3 december wordt daarom een academisch congres gepland en op 4 en 5 december een plechtige herdenking voor ruim publiek. Onder meer Rowan Williams is dan de gastspreker. Hij is de voormalige geestelijke leider van de anglicaanse Kerk en een uitmuntend theoloog. Kardinaal De Kesel is, zoals honderd jaar eerder zijn collega kardinaal Mercier dat was, de gastheer.

Info op https://www.malinesconversations.org/