Leo XIII was de geestelijke vader van de katholieke sociale leer

Volgens Matteo Bruni, directeur van de persdienst van de Heilige Stoel, werd de naam Leo XIV gekozen als verwijzing naar de baanbrekende paus Leo XIII, die eind 19e eeuw regeerde. Hij stuurde de Kerk in de richting van haar leer over rechtvaardigheid en arbeid met zijn encycliek Rerum Novarum uit 1891, een blijvende tekst die nog steeds een basis vormt voor de katholieke sociale leer.

Kardinaal Robert Prevost wist ongetwijfeld dat de 19e-eeuwse paus Leo XIII (1810-1903) een uitstekend voorbeeld kan zijn voor de opdracht die aan hem gegeven werd.  In Rerum Novarum werd het kerkelijke denken over de rechten van werknemers op een totaal nieuwe en moderne manier gepresenteerd.

Paus Leo XIII werd als Vincenzo Gioacchino Pecci geboren in Rome in een adellijke familie en werd in 1837 tot priester gewijd. Eigenlijk te laag in rang trad hij in dienst van de pausen, waar zijn ster snel rees. In 1843 werd hij nuntius in België, waar de van oorsprong protestantse vorst Leopold I enkele jaren tevoren de troon had bestegen, maar waar de Kerk haar plaats had veroverd in een parlementair bestel. Dat was vrij nieuw, de door de Franse revolutie getraumatiseerde pausen zagen het democratisch model niet zitten en waren zelf autocratische heersers in hun pauselijke staat. In België leerde Pecci de opkomende industrialisering kennen. Met zijn hulp werd het Belgisch Pauselijk College in 1844 in Rome opgericht. Pecci speelde een bijzondere rol in de politiek van de jonge staat en dat is ondertussen door historici vrij goed bestudeerd.

Nieuwe Italiaanse staat

In 1846 werd hij teruggeroepen en benoemd tot aartsbisschop van Perugia. De taak was niet simpel: de Pauselijke staat verzandde. in 1848 werd het pauselijk leger uit de stad verjaagd, de streek losgemaakt van de Pauselijke staat en in 1860 uiteindelijk opgenomen in de nieuwe Italiaanse staat. In 1853 kreeg Pecci van Pius IX de kardinaalshoed. Op 20 februari 1878 volgde hij paus Pius IX op als paus en nam de naam Leo aan. Hij probeerde de Kerk en de moderne samenleving van de negentiende eeuw dichter bij elkaar te brengen. Onder zijn pontificaat kende de katholieke Kerk een grote bloei: oprichting van scholen en universiteiten over de hele wereld, een grote impuls voor de missionering en ook een voorzichtige verzoening met de wereld van de wetenschap vanuit het neothomisme, een denkrichting die de paus actief propageerde.

De naam van Leo XIII blijft verbonden met de sociale encycliek Rerum Novarum uit 1891. Hij pleitte daarin voor revolutionaire concepten – eerlijke lonen, veilige arbeidsomstandigheden en de legitimiteit van vakbonden. Tegelijk werden het dialectisch materialisme en het marxisme veroordeeld. De arbeidersmassa, waar de Kerk vaak geen contact meer mee had, moest ‘heroverd’ worden. Allerlei katholieke bewegingen zagen het levenslicht. Maar zijn lange pontificaat werd ook gekenmerkt door een diplomatieke toenadering tot landen over de hele wereld. Paus Leo had een grote realiteitszin. Hij wilde dat de Kerk zich echt met de wereld zou bezighouden en haar op alle mogelijke manieren zou dienen. Deze inspiratie neemt de nieuwe paus mee in zijn naam. Hij wijzigt de anti-moderne politiek van zijn voorganger en vroeg de ultramontanen (een fractie onder katholieken die hun politiek op Rome afstemden) hun aanvallen op democratische grondwetten te staken. De relaties met de Italiaanse staat bleven moeilijk en hij bleef de 'gevangene van het Vaticaan'. Leo XIII, die ook vroomheid sterk propageerde, leidde de Kerk tot zijn 93ste levensjaar, wat hem de paus maakt die tijdens zijn ambt de hoogste leeftijd behaalde. Leo XIII had het op drie na langste pontificaat, na Petrus, Pius IX en Johannes Paulus II.

De nieuwe Leo had mogelijk ook de eerste paus met die naam in gedachten –  Leo de Grote (circa 400-461). Hij was paus van 440-461 en wordt ook herinnerd om zijn sterke leiderschap, zijn wereldwijde betrokkenheid en zijn uitzonderlijke vredesinspanningen. Door diplomatiek overleg met Attila de Hun voorkwam hij dat Europa in oorlog ten onder ging. (EDS)