Wat een Belgisch assisenproces kan betekenen voor volk Guatemala

Maandag 4 december is in Leuven de assisenzaak gestart over de moord op de Belgische missionarissen van Scheut Walter Voordeckers, Ward Capiau enSerge Berten.Ruim veertig jaar geleden werden ze slachtoffer van de brutale staatsrepressie in Guatemala. Het land was toen verwikkeld in een intern gewapend conflict dat ruim 200.000 slachtoffers maakte, voornamelijk onder de uitgebuite Mayabevolking.

Op het proces komen vandaag hun dichtste medestanders van toen aan het woord. Onder hen Raf Allaert, die enkele dagen voor de arrestatie van Serge Berten door zijn oversten teruggeroepen was naar België en vanochtend als eerste getuige aan het woord kwam. Zijn naam stond destijds ook op de lijst van de doodseskaders.

‘Mijn getuigenis mogen brengen in dit historisch assisenproces voelde aan als een bevrijding’, zegt een opgeluchte Raf Allaert tijdens de middagpauze. Hij heeft net twee uur gepraat over zijn ervaringen in Guatemala destijds. Een halfuurtje heeft hij om iets te eten alvorens de zitting wordt verdergezet met het getuigenis van Guido De Schrijver, die ook als scheutist jarenlang in Guatemala actief was, maar er vertrok in 1979. 

Zoals bij elk assisenproces is ook hier een jury van gewone burgers, die van het hele conflict tot voor enkele dagen weinig of niets afwisten.

‘Ik vond hen heel aandachtig. Velen waren aan het noteren. Ze nemen hun taak heel ernstig.’ Verrassend vindt Allaert dat, en toch ook weer niet. ‘Het gaat dan wel om een burgeroorlog ver weg en lang geleden, in zekere zin is het ook heel actueel. We zitten op wereldvlak politiek in een gelijkaardige situatie vandaag.'

Een vraag van een van de juryleden die bij hem blijft plakken, is of het Guatemalteekse verzet van destijds te vergelijken is met terrorisme vandaag. Uiteindelijk besloot iemand als Ward Capiau immers wel om de wapens op te nemen. ‘Ik heb uitgelegd dat er voor velen geen andere uitweg was. Vreedzaam protest werd met geweld beantwoord. Wie zich dan niet verschool in de bergen, en dus aansloot bij het gewapende verzet, was een vogel voor de kat.’ 

Guatemala vandaag

Bijna 30 jaar na het einde van het conflict (1996) werd eerder dit jaar voor het eerst een president verkozen die echt komaf wil maken met de historische uitsluiting, achterstelling en diepgewortelde rechteloosheid en straffeloosheid tegenover grootgrondbezitters en hun milities. Verkozen president Bernardo Arévalo, sociaal democraat van de Movimiento Semilla, wordt – als alles goed loopt – geïnstalleerd op 14 januari 2024. Het gerecht probeert echter nog steeds de resultaten van de laatste presidentsverkiezingen nietig te verklaren.

Patricia Verbauwhede van Broederlijk Delen ziet een verband tussen de assisenzaak en de evoluties in Guatemala, zo zegt ze in een interview op de website van de organisatie. ‘De assisenzaak in België is een lichtpuntje in de lange strijd die de Guatemalteekse bevolking nog altijd voert om gerechtigheid te krijgen na de misdaden die zijn begaan tijdens de 36-jarige burgeroorlog maar ook voor sociale rechtvaardigheid vandaag.’

De straffeloosheid en politieke willekeur behoren helaas nog niet tot het verleden in Guatemala. Het proces gaat dus ook over het hier en nu. ‘Niet alleen de repressie is nog altijd levend, dat geldt ook voor de boeren- en vakbondsbewegingen die hun inspiratie vinden in de bevrijdingstheologie, destijds uitgedragen door onder meer de vermoorde scheutisten, maar vandaag ook steeds meer gevoed door de eigen Maya spiritualiteit van verbondenheid onder mensen maar ook met Moeder Aarde.’

Corruptie en discriminatie

Tot op vandaag blijven de instellingen in het land zwak, zijn er ernstige problemen met de onafhankelijkheid van de rechterlijke machten en worden de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid ernstig beknot. Verbauwhede: ‘Mensenrechtenverdedigers, journalisten, studenten, vakbondsmensen, inheemse leiders, rechters en ambtenaren die hun werk correct proberen te doen, worden gecriminaliseerd, bedreigd, gedwongen om het land te verlaten of soms ook gedood.’

‘ Daarnaast bestaan er ook subtielere vormen van repressie. Zo werden de administratieve eisen waar de partners van Broederlijk Delen en ons kantoor aan moeten voldoen absurd streng en moet men extra personeel aanstellen om aan te tonen dat je geen fraude pleegt of fondsen witwast. Dat staat in schril contrast met de wijdverbreide corruptie van hooggeplaatste spelers. Corrupte politici, ambtenaren en bedrijfsleiders misbruiken publieke fondsen die bestemd zijn voor de openbare gezondheid, het onderwijs, toegang tot drinkbaar water. Die diensten zijn daardoor ondermaats voor een groot deel van de bevolking.

Guatemala is in Latijns-Amerika nog altijd koploper voor ondervoeding bij kleine kinderen.  

Het politieke systeem maakt het bovendien voor kandidaten die de eisen vertolken van de sociale en inheemse bewegingen enorm moeilijk om een zetel te bemachtigen in het parlement, laat staan de president te leveren. ‘Het is bijna een mirakel te noemen dat de socioloog Bernardo Arévalo de verkiezingen gewonnen heeft. Doordat Movimiento Semilla het helemaal niet goed deed in de peilingen, kon zijn partij ongestoord opkomen.’

Bang afwachten op overdracht van de macht

Tegen alle verwachtingen in werd Arévalo verkozen. Maar nog altijd legt het Openbaar Ministerie zich daar niet bij neer. Verbauhede: ‘Op dit moment probeert men de immuniteit van de verkozen leden van Movimiento Semilla – inclusief de president en de vicepresident – op te heffen en hun sociale media te doorzoeken naar bewijsmateriaal voor verkiezingsfraude.’

Sinds 2 oktober zijn er vreedzame protesten waarop betogers respect voor de verkiezingsuitslag eisen én het ontslag van vier kopstukken van het Guatemalteekse gerecht, waaronder de procureur-generaal Consuelo Porras. Ondanks de economische crisis en de blokkades in het land zijn de protesteerders vastbesloten om door te gaan met hun strijd tegen corruptie en voor democratie. De inheemse beweging nam daarin het voortouw. Leerkrachten, gezondheidswerkers, lokale journalisten, studenten, vakbonden en ngo’s sloten zich aan bij de protesten.’

Op dit moment wordt er permanent gekampeerd voor het Openbaar Ministerie en voor het Congres om respect te eisen voor de verkiezingsuitslag.

De huidige protesten en eisen voor verantwoording zijn een uiting van verschillende strijden. 'De bevolking van Guatemala vecht niet alleen tegen de opheffing van Movimiento Semilla en de verkozen president, maar voor gerechtigheid en om de onderliggende oorzaken van het gewapend conflict aan te pakken. Het verdedigen van de democratie is in die zin zeker verweven met de zoektocht naar gerechtigheid voor alle getroffenen van het gewapende conflict. Tijdens de protesten zijn ook organisaties van slachtoffers van de burgeroorlog te zien op straat. '

Die eenheid in diversiteit is voor Broederlijk Delen en de partners in Guatemala een baken van hoop voor een grondige hervorming van de Guatemalteekse staat, ook al is de uitkomst heel onzeker.

Het Belgische assisenproces is een belangrijk signaal, want gerechtigheid moet een van de fundamenten zijn van dat nieuwe Guatemala. Patricia Verbauwhede

Intussen hopen de burgerlijke partijen, die bestaan uit de familieleden van de vermoorde scheutisten, op een veroordeling van de vijf beschuldigden.

Meer weten

• In november vorig jaard werd Serge Berten ereburger van Menen. Lees ons artikel, dat ook gaat over Walter Voordeckers en Ward Capiau.
• Lees het integrale interview met Patricia Verbauwhede over Guatemala en het assisenproces op de website van Broederlijk Delen
• Lees een goed overzichtsartikel van Freek Willems op de website van VRT NWS met een reportage van Terzake.
• Lees het artikel in Mo* over vreedzaam protest in Guatemala tegen gerechtelijke manoeuvres om de verkiezingsuitslag ongedaan te maken.