Blog Ad-liminabezoek - paus Franciscus aan de deur

Zaterdag 26 november

Het bezoek Ad limina van de Belgische bisschoppen loopt ten einde. Na een heel intense week beginnen de bisschoppen huiswaarts te keren. Wie deze voormiddag nog in Rome was, vierde samen eucharistie in de titelkerk van kardinaal De Kesel, die de dienst dan ook voorging.

Elke kardinaal krijgt bij zijn creatie titulair een kerk toegewezen in het bisdom Rome. Een gebruik dat teruggaat tot de 7de eeuw. De kerk van onze kardinaal is de Santi Giovanni e Paolo, naar zijn ligging, op de heuvel Coelius ook wel Santi Giovanni e Paolo al Celio genoemd. De mooie kleine basiliek is gewijd aan de als duo vereerde martelaren Johannes en Paulus die in 362 werden doodgemarteld. De kerk werd op last van senator Pammachius gebouwd over de resten van het huis waar deze heiligen woonden. Ze wordt bediend door de passionisten, wier oprichter, Paulus van het Kruis, ook in deze kerk begraven is. Ernaast ligt het generaal huis van de orde.

In zijn homilie herinnerde de kardinaal er ons aan dat vandaag het liturgisch jaar ten einde loopt en we de laatste mis ervan vierden. Vanavond en morgen begint de Advent, en bereiden we ons voor op Kerstmis. Advent is een tijd van wachten op de komst van de Heer. 'Reeds in deze laatste weken van het liturgisch jaar', zo onderstreepte de kardinaal, 'gingen de lezingen uit de Heilige Schrift over het einde der tijden en de komst van de Heer. Vandaag, op deze laatste dag, gaat het ook hierover. We hoorden het in Openbaring: 'Zie, Ik kom spoedig!'

Binnenkort, met Kerstmis zullen wij met dankbaarheid gedenken dat God naar de wereld kwam in Jezus zijn Zoon, die mens werd zoals wij en ons broze bestaan deelde. 'Maar', zo onderstreepte de kardinaal, 'we herinneren ons niet alleen dat Hij maar één keer kwam.

Zelfs nu komt hij. In de kracht van de Geest leidt Hij zijn Kerk en verlost en redt Hij de wereld.

Maar de tekenen van Zijn aanwezigheid zijn nog vrij klein en bescheiden. Men moet oplettend en waakzaam zijn om ze te zien en de tekenen des tijds te begrijpen. Daarom roept paus Franciscus de hele Kerk op om samen in een synodaal proces te onderzoeken wat de Heer van ons vraagt. Om getuige te zijn van zijn aanwezigheid en zijn verlossing.'

Dank aan de velen die deze blog oppikten, volgden, er al of niet op reageerde. Ik hoop jullie allen een beetje van de sfeer te hebben kunnen laten proeven van deze voor onze bisschoppen heel bijzondere week.

Een week waarin zij, de opvolgers van de apostelen, als broeders op bedevaart gingen naar Rome. Dagelijks samen eucharistie vierden, onder meer op de graven van Petrus en Paulus.

Een week waarin ze als herders de vertolkers waren van wat leeft in de kerkgemeenschappen hen toevertrouwd, dat meenamen, uitspraken en toelichtten in de vele gesprekken met de verantwoordelijken van de Vaticaanse Curie.

Een week waarin zij met hun broeder-bisschop van Rome, de paus, ruim twee uur samen hun zorgen en vreugden deelden, over de Kerk en de Wereld.

Graag eindig ik deze blog met de woorden waarmee paus Franciscus van hen afscheid nam: 'Blijf dicht bij God, in gebed. Blijf dicht bij elkaar. Blijf dicht bij uw priesters en andere medewerkers. En blijf dicht bij het Heilige Volk van God'.

Vrijdagavond 25 november

Terwijl we tegen 16 uur naar Sint-Paulus buiten de Muren rijden om er met de bisschoppen eucharistie te vieren, gaan de hemelsluizen boven Rome weer open. Zo zomers het gisteren was, zo grijs en grauw is het ineens opnieuw in Rome. Maar het herfstgevoel is op slag verdwenen bij het betreden van deze majestueuze basilica. Wat een kerk! Wat een ruimte. Wat een schoonheid. Wat een geschiedenis, alweer.

In zijn homilie herinnert bisschop Patrick Hoogmartens die de viering voorgaat ons eraan hoe Paulus, die volgens de overlevering hier werd onthoofd, vanuit zijn geloof in de Verrezen Heer zoveel christelijke gemeenschappen heeft gesticht en bemoedigd, onvermoeibaar rondtrok en verkondigde. Om uiteindelijk het lot van zijn Heer te ondergaan. Eeuwenlang verzamelden zich op deze plek van zijn dood geloofsleerlingen, catechumenen, vooraleer ze werden opgenomen in de gemeenschap van de Heiligen, zoals de eerste leerlingen werden genoemd. Mgr Hoogmartens: 'Gaan wij nu het spoor van zoveel heiligen en martelaren, die getuigen van de Heer, de Levende, die hun leven ondersteboven zette'.

Na de dienst dalen de bisschoppen af in de crypte tot aan graf van de apostel en blijven er even in stilte bidden. Een intiem moment als afsluiting van de bedevaart naar de vier grote romeinse basilieken tijdens dit Ad limina.

Volgt een stevige rit van een klein uur door Rome, richting ambassade van ons land bij de Heilige Stoel. Daar heeft de ambassadeur de Belgische gemeenschap in Rome en ook de pers uitgenodigd voor een terugblik op het bezoek Ad limina door kardinaal Jozef De Kesel. Een verslag daarover leest u op Kerknet van Luk Vanmaercke.

Vrijdagnamiddag 25 november

De laatste volledige dag, met alvast op papier hét hoogtepunt: de ontvangst in groep door paus Franciscus. Die ik trouwens gisterenavond toevallig kruiste in het gastenhuis in het Vaticaan waar we verblijven en hij permanent woont. Een spontaan hand omhoog en hartelijke glimlach waren mijn deel.

Deze keer geen ochtendlijke viering, maar straks om 16 uur. De kans dus om eens iets langer in bed te blijven. Of de mailstroom onder controle te krijgen. Of ja, waarom niet: voor een ochtendwandeling in de Eeuwige Stad.

Klokslag 10 uur verzamelen we aan de uitgang van gastenhuis Sanctae Marthae. De bisschoppen, secretaris-generaal en de collega-woordvoerder en priester deze keer in toog. Rood afgeboord voor de kardinaal, paars voor zijn collega's. De bisschop van Gent en voormalig abt van Orval kiest voor zijn trappistenpij.

Via de binnentuin van het Vaticaan wandelen we naar het Apostolische Paleis. We waren er gisteren en dinsdag ook al geweest voor het onderhoud met de kardinaal-staatssecretaris en het overleg met alle hoofden van de dicasteries. Toen respectievelijk op de eerste en de derde verdieping. Dit paleis kent wellicht zijn weerga niet van geraffineerde schoonheid. De gangen, de salons, de zalen: stuk voor stuk parels van buitengewone kunst.

Deze keer moeten we op de tweede verdieping zijn. De Vaticaanse wachters ontvangen ons hartelijk en leiden ons doorheen de van op tv zo bekende gangen langswaar ook staats- en regeringsleiders, ambassadeurs en andere hoogwaardigheidsbekleders passeren. Snel kan ik toch enkele foto's maken. Maar in de vestiaire moet uit veiligheidsoverwegingen ook de smartphone afgegeven worden. 

Na nog enkele salons en gangen te zijn gepasseerd onder leiding van een monseignori van het pauselijke huishouden, is het dan zover: de pauselijke bibliotheek waar de afspraak plaatsvindt.

Paus Franciscus staat ons aan de deur op te wachten en groet hartelijk een voor een de leden van de bisschoppenconferentie.

Een moeilijk over te brengen gevoel overvalt me wanneer het ook mijn beurt is. Hier sta ik dan, oog in oog en hand in hand met paus Franciscus. Ik stel me kort voor en herinner hem aan ons interview van zes jaar geleden voor Tertio. En warempel, hij pikt er meteen op in. Wat volgt is zo mogelijk nog meer een souvenir voor het leven: twee uur zullen onze bisschoppen met hem spreken. In alle openheid, rust en vertrouwen. Ik luister, kijk toe. Af en toe kruisen onze blikken.

Bij het afscheid krijgen we een geschenk, onder meer een herinneringsmedaille en een mooi uitgegeven boek. Ik sluit de rij af, druk deze buitengewone mens stevig de hand en wens hem spontaan alle goeds in zijn zware opdracht.

Dankbaar verlaten we het Paleis. Dankbaar voor deze paus. Dankbaar voor zo'n ontmoeting. De officiële foto's volgen van zodra ter beschikking. Voor nu alvast enkele voor en na de ontmoeting.

Straks volgt de eucharistieviering in de vierde en laatste basilica maior: Sint-Paulus buiten de Muren. Ze werd in opdracht van keizer Constantijn gesticht boven het graf van de apostel Paulus, naast Petrus die andere reus van het jonge christendom. Na de Sint-Pietersbasiliek is deze kerk de grootste in Rome. Hasselts bisschop Patrick Hoogmartens gaat de dienst voor. Daarna volgt nog de persontmoeting. Kardinaal De Kesel zal erin terugblikken op de voorbije week. Wat mij betreft: heel uniek!

Donderdag 24 november

Het lentegevoel van gisteren is hier in Rome omgeslagen in volle zomersfeer: 24 november en echt warm. Weer dus om heerlijk lang op één van de ontelbare terrasjes te genieten van een espresso of gelato en eindeloos bij te praten, zoals de Italianen dat zo goed kunnen. Maar niet zo voor onze bisschoppen. Ook de vierde dag van hun bezoek Ad limina is stevig gevuld met nog heel wat ontmoetingen met Vaticaanse verantwoordelijken en hun medewerkers.

We begonnen traditiegetrouw vanochtend met een eucharistieviering.

Deze keer niet in één van de vier Basilica Maior (de 4de is voor morgen), maar wel in de kerk van Campo Santo dei Teutonici e dei Fiamminghi. Deze kerk gelegen naast de 'begraafplaats der Duitsers en Vlamingen', bevindt zich net ten zuiden van de Sint-Pietersbasiliek. De geschiedenis ervan gaat terug op een stichting voor Frankische pelgrims uit de 8ste eeuw. De bijhorende kerk werd begin 16de eeuw gebouwd.

Het Campo Santo is toegankelijk voor inwoners van landen gelegen op het grondgebied van het voormalige Heilig Roomse Rijk, dus ook voor Belgen. Op vertoon van een Belgische identiteitskaart verlenen de Zwitserse Gardisten toegang tijdens de openingsuren. Onder meer de Belgische aartsbisschop François-Xavier de Mérode, ligt er begraven. Hij was minister van oorlog onder Pius IX. In 2015 vond een Belgische bedelaar, overleden in Rome, met toestemming van paus Franciscus er zijn laatste rustplaats. En begin 2018 werd een tweede Belgische dakloze op het Campo Santo begraven, nadat hij dertig jaar in Rome op straat had geleefd. Mgr. Dirk Smet ging de uitvaart voor.

De viering vanochtend in deze kerk, in concelebratie met onder meer alle Belgische bisschoppen, werd voorgegaan door Mgr. Lode Aerts en dat in onze derde nationale taal: het Duits.

Verwijzend naar de lezing van de Schrift van deze dag onderstreepte Mgr Aerts dat Jezus ons steeds weer oproept onze hoofden op te heffen, niet bang te zijn, 'want onze Verlosser is nabij'. Ook al maken we wereldwijd een economische crisis door, is de hele schepping in gevaar, ervaren we in onze samenleving diepe onzekerheid, is er een oorlog hier in Europa (tussen christenen!) en is het zelfs in de Kerk soms moeilijk om echt naar elkaar te luisteren en elkaar te begrijpen.

Bisschop Aerts: "Toch blijft Jezus in al deze moeilijke dingen altijd dicht bij ons. Juist daarom is Hij mens geworden zoals wij, heeft Hij ons zijn Geest gegeven en spreekt Hij vandaag in het Evangelie tot ons en herhaalt Hij: ‘Recht u op en hef uw hoofden’. In feite is dat het woord dat we volgens de evangeliën het vaakst uit de mond van Jezus horen: ‘Vrees niet’.

‘Laat de hoop niet van u weggenomen worden.’

De Heilige Augustinus schrijft het terecht in zijn Stad van God: ‘Hoop is het enige dat ons tot christenen maakt.'"

Straks sluiten onze bisschoppen voor vandaag af met het interdicasterieel overleg: een ontmoeting met de hoofden van de diverse dicasteries. Het is een gloednieuw initiatief van paus Franciscus. Pas vorige week vond het een eerste keer plaats met de Duitse bisschoppen tijdens hun bezoek Ad Limina. Morgen, vrijdag, volgt dan de audiëntie bij paus Franciscus.

Woensdag 23 november

Na de gietende regen en koude wind van gisteren, baadde Rome vandaag alweer onder een stralende herfstzon; eerder lente zelfs. Wat is dat dan toch een formidabel mooie stad waar je nooit op  uitgekeken kan geraken! Maar ook vandaag zit de agenda opnieuw overvol met ontmoetingen en overleg met Vaticaanse verantwoordelijken.

Eerst vierden de Belgische bisschoppen de eucharistie. Deze keer in de Santa Maria Maggiore. Ook deze wondermooie kerk is een van de vier Basilica Maior en een van de zeven pelgrimskerken van Rome. En de enige van de vier pauselijke basilieken in Rome waarvan het antieke bouwwerk eigenlijk intact bewaard is gebleven. Haar geschiedenis gaat terug tot het Concilie van Efeze (431).

Bisschop Johan Bonny: 'In het jaar 431 ging het Concilie van Efese door.  De hoofdvraag ging over Jezus Christus.  Wie is Hij toch?  Geheel van God en geheel van ons, geheel goddelijk en geheel menselijk.  Hoe kan dat zijn? Hoe krijgen wij dat gezegd?  

Het is de kernvraag die ons nog steeds beweegt: wie is Jezus, en hoe kunnen wij Hem verkondigen?   

Omdat Jezus Christus geheel goddelijk is, besloot het Concilie, dat wij Maria niet enkel ‘Christotokos’ of ‘moeder van Christus’ noemen, maar zelfs ‘Theotokos’ of ‘moeder van God’.  Om deze geloofsuitspraak te vieren en in steen te bevestigen, liet paus Sixtus op deze plek meteen een grootse basiliek bouwen, toegewijd aan Maria.  Later werd in deze basiliek de icoon geplaatst waaronder wij nu eucharistie vieren,  de icoon van Maria ‘Salus populi romani’.   Het is een icoon uit de 7^e-9^e eeuw.   Hier kwamen gelovigen en pelgrims uit alle tijden bidden tot Maria.    In bijzonder moeilijke tijden droegen ze deze icoon van Maria in processie door de stad: in tijden van oorlog, pest of natuurrampen.  Alle pausen kwamen hier bidden tot Maria.  Hier komt paus Franciscus bidden, voor en na elke reis die hij onderneemt.   Hier kwam hij bidden in 2020 om bevrijding van het Corona-virus.   Vanmorgen staan wij hier om te bidden, als pelgrims.  Op voorspraak van Maria bidden wij voor onze bisdommen in België,  voor onze zending als bisschoppen,  voor ons priesters, diakens en pastorale medewerkers.'    

De vicevoorzitter van de Belgische bisschoppenconferentie ging vandaag de viering voor in de beroemde zijkapel van de basiliek. Beroemd omwille van de wondermooie icoon van Maria Salus Populi Romani, daterend van minstens duizend jaar en misschien nog langer geleden. De icoon waar ontelbaar veel pelgrims van over de hele wereld al hebben gebeden; niet het minst de inwoners van Rome zelf. In goede en kwade dagen.

Beroemd ook omdat jaarlijks de pausen hier voorgaan in de eucharistieviering op het hoogfeest van Maria Tenhemelopneming. In het bijzonder de huidige paus heeft een speciale band met deze basilica. Daags na zijn verkiezing op 13 maart 2013 bracht Franciscus een bezoek aan deze basiliek om Maria te bedanken. Ook na elke buitenlandse reis bezoekt hij het Maria-altaar en legt er een ruiker bloemen neer.

Monseigneur Bonny wees er in zijn homilie op hoe Maria, zo centraal in deze basilica, christenen drie dingen kan leren: Fiat, Stabat en Magnificat.

'Fiat: 'Laat mij geschieden overeenkomstig uw woord'.  Maria leert ons 'ja' te zeggen tegen God, tegen de vragen die hij ons stelt en tegen de zending die hij ons toevertrouwt.  Ondanks onze gebrekkige menselijke capaciteiten. 

Zij nodigt ons uit het 'ja' van onze roeping en wijding niet alleen te herhalen, maar vooral te verdiepen.

Stabat: zoals zij onder het kruis van Jezus stond, leert Maria ons te staan aan de voeten van het kruis. Zeker aan de voeten van ons eigen kruis - ieder van ons heeft zijn eigen kruis te dragen.  Maar bovenal aan de voeten van het kruis van Christus: waar Christus verkeerd begrepen en verworpen wordt, waar de mensheid haar Verlosser verwerpt, waar de Kerk haar Stichter niet waarmaakt.

Magnificat: zoals zij haar lofzang zingt, leert Maria ons God te bezingen, de lof van God te zingen.  Hij, de Eeuwige, die trouw blijft aan zijn volk en aan zijn beloften, die ons verwelkomt in zijn Koninkrijk, een Koninkrijk aan de overzijde van de wereld. Paus Franciscus spreekt graag over vreugde: ‘De vreugde van het Evangelie’, ‘De vreugde van de liefde’ en ‘Laudato sì’! Moge de Maagd Maria ons bewaren in de vreugde van Gods kinderen!'

Dinsdag 22 november

Al om 7 uur vanochtend reden onze bisschoppen met een busje naar Sint-Jan van Lateranen om er samen de dag te beginnen met de eucharistieviering. Boven Rome, nog gehuld in duisternis, gutste het water uit de hemel. Aangekomen, nam de Aartsbasiliek van de Allerheiligste Verlosser, zoals deze buitengewoon mooie kerk voluit heet, me meteen in.

Wat een schoonheid en grootsheid. En vooral: wat een geschiedenis.

De basiliek is een van de zeven pelgrimskerken van Rome en de oudste en in kerkelijke rang voornaamste van de vier pauselijke basilieken in Rome. Niemand minder dan keizer Constantijn liet op deze plek een kerk bouwen, ter ere van het Edict van Milaan in 313. Hiermee is het het oudste kerkgebouw van Rome. Ruim 550 jaar later werd die door een aardbeving vernietigd. De huidige basiliek dateert van 1650 en komt van de tekentafel van Francesco Borromini.

Zowat duizend jaar zetelde de paus in deze basiliek. Pas in de middeleeuwen werd dat de Sint-Pietersbasiliek. Maar als kathedraal of bisschopskerk van Rome en dus van de paus blijft ze feitelijk de hoofdkerk van de wereldkerk en dus de belangrijkste.

Geschaard rond het altaar vierden onze bisschoppen hier vanochtend eucharistie, voorgegaan door bisschop Guy Harpigny van Doornik en vice-voorzitter van de conferentie. In zijn homilie herinnerde hij zijn confraters aan de vele concilies die in deze kathedraal plaatsvonden.  Daarnaast refereerde hij aan de Heilige Cecilia wiens feestdag we vandaag vieren.

Mgr Harpigny: "In een tijd van christenvervolging vond zij rond het jaar 230 op gewelddadige wijze de dood. Laten we God eren en danken samen met Cecilia die haar leven gaf voor Christus, en die vandaag met zoveel anderen in de hemel Gods lof zingt.

Laten we als leden van de kerk samen getuigen van Gods heilsplan. Laten we vertrouwen hebben te midden van beproevingen.

En laten we meewerken aan Gods heilsplan, volgens onze mogelijkheden en roeping: door te werken aan meer gerechtigheid en vrede, maar ook door het vragen van vergeving voor het kwaad dat we doen, om van het kwaad verlost te worden en om samen met allen te mogen komen bij de Heer die barmhartigheid is."

De  ochtendviering had voor mij een extra mooi aandenken in petto toen ik onverwacht naar voren werd geroepen om als lector voor te lezen uit de Schrift en de Psalm voor te bidden. Ik doe het zo vaak in onze parochiekerk, maar daar in deze bijzondere basiliek, met onze bisschoppen voor en rondom mij, was echt wel heel bijzonder.

Wanneer ik dit neerschrijf hebben onze bisschoppen alweer overleg gehad met drie dicasteries. Straks volgt nog een, naast enkele andere bezoeken waar de bisschoppen in deelgroepen verwacht worden.

Maandag 21 november

Vroeg in de ochtend begonnen onze bisschoppen hun bezoek Ad limina. Onder de nog heel stille, grootse Sint-Pietersbasiliek, daalden we af naar de intieme, sobere en zo aansprekende kleine kapel waar zich volgens de overlevering het graf van Petrus bevindt, de leerling die door zijn broer Andreas tot bij Jezus werd gebracht en door Hem werd uitgekozen om als eerste onder de gelijken zijn Kerk op te bouwen en wordt beschouwd als de eerste bisschop van Rome.

Kardinaal Jozef De Kesel ging de intieme viering voor, in concelebratie met zijn confraters-bisschoppen, de secretaris-generaal van de bisschoppenconferentie en enkele andere Belgische priesters aanwezig in Rome, waaronder de rector van het Belgisch college, Mgr. DirkSmet.

De kardinaal besloot zijn korte homilie als volgt: "Juist op deze plaats, zo dicht bij Petrus' graf, beginnen we ons ad limina-bezoek. Ook ons heeft de Heer geroepen als herders in zijn kerk. We komen op bedevaart ad limina Apostolorium, van de twee grote apostelen Petrus en Paulus. We zullen ook de opvolger van Petrus ontmoeten, die de Heer heeft aangesteld als universele herder van zijn Kerk.

Ook aan ons stelt Christus die ene vraag: “Heb je mij lief?”

Het is alleen die liefde die van ons herders maakt. Alleen die liefde die ons bevrijdt van alle macht en eigenwaan. Want “mijn moeder en mijn broeders zijn zij die naar het Woord van God luisteren en het volbrengen.” De kardinaal rondde af met het bezoek Ad limina mee in het teken te stellen van het wereldwijde synodale proces dat in de Kerk actueel volop aan de gang is.

Toen we buitenkwamen uit de Sint-Pieters, sijpelden de eerste bezoekers binnen. Het wereldbekende plein voor de basiliek baadde in een frisse ochtendzon. De eerste vergaderingen met de verantwoordelijken van diverse Vaticaanse dicasteries kunnen beginnen. Na de viering aan het graf van Petrus werden maandag vier dicasteries bezocht en werd met de leiding ervan overlegd. Ook een ontvangst op de Belgische ambassade bij de Heilige Stoel en een bezoek aan Caritas International stonden op het programma.

Bekijk hieronder enkele foto's en een fragment uit de homilie van kardinaal De Kesel (beelden te herbekijken via www.ktotv.com)

Zondag 20 november

Aangekomen in Rome voor het bezoek "Ad limina" van de bisschoppen van ons land dat deze week plaatsvindt. Op het drukke programma heel wat overleg met verantwoordelijken van Vaticaanse instellingen, bedevaarten naar de graven van de apostelen Petrus en Paulus en een audiëntie bij paus Franciscus.

We verblijven in Vaticaanstad in het gastenhuis Domus Sanctae Marthae, waar trouwens paus Franciscus woont. Van op de stoep heb je een uniek zicht op de koepel van 's werelds bekendste en belangrijkste basiliek: de Sint-Pieters. 

We starten morgenochtend met een eucharistieviering in de ruimte van de Sint-Pietersbasiliek waar sinds het vroegste christendom volgens de overlevering de apostel Petrus werd begraven. Kardinaal De Kesel gaat de viering voor.

Meer weten over de betekenis van het bezoek Ad limina? En waarom het zo heet? Je leest het in dit artikel in Kerk en Leven: Op bedevaart en in dialoog gaan.