Illustrator Joris Snaet: ‘Scherpenheuvel zoals het écht was’

Met De eik op de heuvel betrad Joris Snaet bekend terrein. Hij is niet enkel cartoonist en illustrator, maar ook kunsthistoricus. In die rol stond hij zijn vrouw, bouwhistorica Valérie Herremans, bij in een onderzoek naar de bouwgeschiedenis van de basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel. ‘Reconstructietekeningen en illustraties voor kinderen zijn voor mij geen gescheiden werelden. Ze vullen elkaar aan en versterken elkaar.’

Wanneer kruiste uw pad voor het eerst dat van de basiliek?

Joris Snaet • Tot 2008 werkte ik aan een doctoraat over zeventiende-eeuwse architectuur. Ik vergeleek meer bepaald de bouwkunst van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, van reformatie en contrareformatie. Een van de thema’s was de koepelbouw, die je in bij de gebieden tegenkwam. Met de basiliek van Scherpenheuvel werd die bouwvorm in het zuiden geïntroduceerd, en meteen op grote schaal. Twee jaar geleden volgde het onderzoek dat mijn vrouw in opdracht van Steenmeijer Architecten deed, en waarmee de geschiedenis van de plek enigszins herschreven werd.

We ontdekten dat wat tot nu toe het oratorianenklooster werd genoemd geen klooster was, maar een vorstelijke residentie, en de barokgang een koninklijke galerij.

Wat daar bijvoorbeeld op wijst, is het platte dak waarmee de barokgang op oude gravures afgebeeld staat. Dat was toen een prestigieus architecturaal concept, high tech eigenlijk, dat niet in parochiekerken werd toegepast, enkel in gaanderijen van patriciërs en residenties van de aartshertogen. De basiliek was een hyperprestigieus project voor Albrecht en Isabella, ongeëvenaard ten noorden van de Alpen. In de negentiende eeuw kreeg de site echter een grondige make-over en dat leidde architectuurhistorici tot voor kort om de tuin.

Zijn er sporen van dat onderzoek te zien in ‘De eik van Scherpenheuvel’?

Zeker. Het was tof dat ik in het boek voor het eerst de omgeving rond de basiliek kon weergeven zoals die was voor de negentiende-eeuwse ingrepen: geen heuvel, maar een platte vlakte met een stervormig patroon. Ik tekende ook het gebouw zelf in zijn originele toestand. De tekst van Sylvia Vanden Heede is gebaseerd op informatie van Scherpenheuvelmedewerker Michaël Hanne en is historisch uiterst correct. Er is heel veel informatie in verwerkt, ook over thema’s die voor kinderen minder evident zijn, zoals oorlog. Toch wist ze er een mooie, vlot lezende tekst van te maken.

Het is een grote uitdaging om je daar met je illustraties bij aan te sluiten.

Die moesten ook 99 procent historisch correct zijn. Dat beperkt je.

Hoe pakte u dat aan?

De oplossing was om terug te grijpen naar de wereld van Bruegel. Teken- en schilderkundig is die onwaarschijnlijk rijk. Bovendien werkte hij ook op het snijvlak van het katholieke en het protestante. Het tweespaltige karakter van de zeventiende eeuw zit in zijn werk. Bruegelkenners zullen onder de eik dan ook een aantal van zijn figuren herkennen, met tussen hen mijn eigen figuren. Op die manier kon ik een wereld reconstrueren zoals die er misschien ooit geweest is.

Eerder verdiepte u zich al in de techniek van Bruegel. Wat leerde dat u?

Ik gebruikte het materiaal dat hij ter beschikking had, een pen bijvoorbeeld die je met een mesje moet aanscherpen. Meteen voel je dat mensen toen in een andere tijdsdimensie leefden. Nu komt elke opdracht met een duidelijke deadline, uur na uur is bepaald wat we met onze tijd doen. De tekeningen van Bruegel zijn onwaarschijnlijk gedetailleerd, een wereld in een wereld in een wereld. Als je je eindeloos concentreert op een vierkante centimeter, kom je enigszins in de buurt van wat hij deed. Maar daarvoor moet je dus op een compleet andere manier met tijd omgaan dan wij vandaag doen.

Hoe kijkt u vanuit uw achtergrond naar het hedendaagse Scherpenheuvel?

Het is heel charmant, fascinerend en waardevol dat de plek zijn geest heeft weten te bewaren. Ik zag zowat alle kerken en bedevaartsplekken die in de zeventiende eeuw belangrijk waren. Van vele blijft alleen de museumfunctie over. In Scherpenheuvel leeft 450 jaar continue religieuze geschiedenis, 450 jaar van iets wat moeilijk te vatten en te omschrijven is. Tegelijk is de omgeving vreselijk verkaveld. Alleen achter de basiliek heb je nog een enigszins vrij zicht.

Dat is het tragische van dergelijke plekken, in zekere zin vormen ze vandaag een wereld in de marge.

Misschien logisch in deze tijd, maar het maakt je ook weemoedig. Zijn we niet aan het overdrijven?

• Bestel het boek: Sylvia Vandenheede en Joris Snaet, De eik van Scherpenheuvel, Uitgeverij Halewijn, Antwerpen, 2023, 24 blz., 18 euro.