Kerkgraffiti in Tongerse basiliektoren verrast archeologen
De stellingen rond de toren van de Onze-Lieve-Vrouwbasiliek in Tongeren worden tegen half mei met mondjesmaat afgebroken. Vanaf 2 juni kunnen bezoekers de 55 meter hoge gotische toren beklimmen en genieten van weidse vergezichten. Al zullen ze daartoe driehonderd traptreden moeten overwinnen. Onderweg is er evenwel heel wat te zien: een museaal parcours, waarbij bezoekers onder meer grote ogen zullen opzetten bij het zien van de duizenden markeringen en kerkgraffiti die in de loop van de geschiedenis op de wanden werden aangebracht.
„We vonden meer dan 500 jaar aan informatie, die beeldend getuigt over de relatie van de Tongenaren en bezoekers met de Onze-Lieve-Vrouwbasiliek”, zegt archeologe Elke Wesemael van het archeologische bedrijf Aron. Samen met haar team registreerde ze in het najaar van 2022 alle bereikbare en zichtbare kerkgraffiti. „Dit verdient zeker een plek tussen de historische bronnen en de archeologische resten onder de basiliek”, klinkt het.
Markeringen uit 16de eeuw
De eerste steen van het Tongerse belfort, want dat is de toren tenslotte, werd gelegd in 1442. Toch duurde het tot het midden van de zestiende eeuw alvorens de werken werden afgerond. „De oudste markeringen die we vonden dateren ook uit die periode”, zegt Elke Wesemael. „Het zijn cirkels en rozetten die op het eerste zicht lijken op bouwkundige tekeningen, maar dienden als rituele beschermingstekens tegen het kwade.
We ontdekten heel wat gelukbrengende symbolen.
Een bekend symbool is het ‘VV’ symbool, wat staat voor Virgo Virginum, de Maagd der Maagden. Uiteraard wordt de verbinding gemaakt met de verering van Maria. De Tongerse basiliek is dan ook een bedevaartsoord. Zo zien we ook tekeningen van de kroon van Maria Oorzaak Onzer Blijdschap. Op zolder troffen we een unieke graffiti aan: een middeleeuwse notenbalk met slechts vier lijnen en vier ruitvormige noten. Vermoedelijk gaat het om een gregoriaanse notatie.”
Ook militaire tekens
De meest voorkomende graffiti beschrijft namen en data tussen de zestiende eeuw en lopen door tot in 2022. Zo staan in de wanden namen van honderden mensen gegrift die door de eeuwen heen aan of in de basiliek werkten: steenhouwers, klokkenluiders, timmerlieden enzovoorts. „We ontdekten ook opvallend veel militaire figuren”, zegt Elke. „Logisch, gezien het strategische uitzicht van de toren. Inscripties variëren van uitgebreide teksten tot een enkele zin, en van middeleeuws tot zeer recent.
Een markant voorbeeld is de beschrijving van de grote brand in 1677, die ook in de basiliek sporen naliet.
Hoe dan ook, door de graffiti leerden we veel over de denkwijze van mensen, over hun identiteit en over hun geloof. Het volledige spectrum heeft me verrast.”
• Op donderdag 6 april om 20 uur geeft Elke Wesemael in het Gallo-Romeins Museum in Tongeren (Kielenstraat 15) een lezing over de graffiti in de basiliektoren. De toegang is gratis.