Paashaas, hoe komen ze erop?!

De ware afkomst van de paashaas wordt onthuld in het boek Heiligen en tradities in Vlaanderen: Lente en zomer. Samensteller Hans Geybels citeert Guido Gezelle, die naast dichter ook volkskundige was. Gezelle schreef:

In Duitsland is het de mysterieuze, nooit geziene paashaas, die – wonder om horen – paaseieren legt in de struik. Dat moet een protestants uitvindsel zijn om de stem van de oude klokken dood te doen, die bij ons, van Rome komende, bij gehele vlagen eieren werpen, links en rechts, als zij de eerste keer geluid worden op paasavond.

In Vlaanderen brachten toen nog enkel de klokken van Rome eieren voor de kinderen. Pastoors gingen in de herinnering van Gezelle van deur tot deur om paaseieren te zegenen met een gebed uit het missaal:

Dat, o Heer, de genade van uw benedictie kome over de eierschepping: opdat zij gezonde spijs worde voor uw gelovigen, die ze met dankbaarheid tot u zullen nuttigen, om de wil van de verrijzenis van onze Heer Jezus Christus die met u leeft en heerst in alle eeuwen der eeuwen.

Ei oké, maar waarom paashaas?

De symbolische zeggingskracht van het ei als begin of doortocht van leven is zo groot, dat ze niet vast te pinnen is op 1 religie, tijdvak of regio. De christelijke symboliek rond het ei raakte soms verweven met bijgeloof en magie, die de katholieke geestelijkheid door de eeuwen heen wel eens bijtrad. Het mag dan ook niet verbazen dat protestanten heel wat folklore rond het ei radicaal afwezen.

Maar hoe kwamen ze erop uitgerekend een haas te verbinden aan Pasen? Hans Geybels wijst op uiteenlopende verklaringen.

1. Vruchtbaarheid, maar dan niet zo netjes • Hazen planten zich razendsnel voort en zijn dan ook een symbool van vruchtbaarheid. Net zoals het ei die vruchtbaarheid symboliseert. Problematisch in de christelijke visie is wel precies die snelheid van de haas: niet erg netjes. De haas staat niet voor niets ook symbool voor lust.
2. Konijn met pruimen, maar dan haas met eieren • Met Pasen vond in sommige Duitse streken een jacht op hazen plaats. Die werden opgegeten op Paasdag, als de vasten voorbij was en er eindelijk ook veel eieren op tafel lagen. Eieren en hazen werden op die manier in een context van Pasen aan elkaar gekoppeld.
3. Waarom geen vossen of vogels? • Van andere dieren die eieren brengen in de paastijd is er net zo goed sprake in de volkskunde. Zo kende Westfalen de paasvos, Nederland een paasos en is er sprake van een paaskoekoek in Zwitserland, een haan in Schleswig-Holstein, een ooievaar in Thüringen en een leeuwerik in Tsjechië.

Allemaal brachten ze paaseieren, al waren ze nog niet van chocola. Je ziet, alles wordt beter. En als het niet zo is, dan hopen we erop. Smakelijk.

Meer weten

• Hans Geybels (red.), Heiligen en tradities in Vlaanderen: Lente & Zomer, Davidsfonds Uitgeverij, 320 blz., 29,99 euro, ISBN 97 890 590 884 98
• Tot 25 juni loopt in de barokgang achter de basiliek van Scherpenheuvel een tentoonstelling met heiligenbeelden en andere voorwerpen, verbonden aan feestdagen van heiligen en tradities in Vlaanderen in lente en zomer. Vrij te bezoeken elke zaterdag, zon- en feestdag van 13.30 tot 17.30 uur.
• Lees ook: Wat vieren we met Pasen? De verrijzenis van Jezus!