Standpunt van Johan Van der Vloet (Tertio): ‘Waardigheidscultuur’
Het meest ontroerende nieuwsfeit van de voorbije week was wel het getuigenis van de Braziliaanse profbasketspeler Sebastien Bellin op het terreurproces in Brussel. Jullie vergeven is de laatste fase in mijn genezing, zei hij. Hij kwam tot dit bovenmenselijke gebaar omdat hij ervoor wilde kiezen een overlever in plaats van een slachtoffer te zijn. Het inspireerde ook Alicja Gescinska om er deze week haar column aan te wijden (zie blz. 5).
Slachtofferschap
Er is in onze tijd volkomen terecht veel aandacht voor slachtoffers. Lastiger wordt het als slachtofferschap een ideologische identiteit wordt. Dan heb ik het niet over slachtoffers van terreur of bruut geweld en onderdrukking. Wel over de steeds groeiende stroom van mensen die slachtofferschap opeisen en dat gebruiken in een polariserend wij-zij-discours. Het klinkt cru, maar door je te fixeren op de slachtofferrol geef je jezelf een eeuwige claim tegenover de al dan niet actuele daders. Genoegdoening is daarbij ‘nooit genoeg’: het onrecht is en blijft in de ogen van het slachtoffer immens, ook al zijn de daders al lang dood. Het maakt de slachtoffers ook immuun voor alle mogelijke kritiek op hoe zij de ‘daders’ aanpakken en in het verdomhoekje steken. Woke drijft die slachtoffercultuur ten top. Het publieke debat woedt dan ook hevig. Bart De Wever spreekt in zijn recente boek onomwonden van een cultuurstrijd. Mark Elchardus en Rik Torfs waarschuwen dat de dictatuur van het slachtofferschap bedreigend is voor vrijheid en democratie.
Emotie als nieuwe god
Woke is de facto een manifestatie van iets wat al een tijd in onze cultuur sluimert: het centraal stellen van emoties. Dat werd eind vorige eeuw al door de Canadese filosoof Charles Taylor opgemerkt. Hij bracht het fenomeen in verband met de secularisering. Daarin worden het individu en zijn autonomie centraal gesteld. Wat hij of zij voelt, is ‘waar’, want een emotie kun je niet tegenspreken. Daardoor wordt de emotie de nieuwe god: ze wordt de referentie van het individu om zichzelf te kunnen zijn.
Slachtofferschap is in die zin het verabsoluteren van het eigen aanvoelen en zich daarmee afzetten tegen anderen.
Relativeren – in de betekenis van verbinden en contextualiseren – wordt dan meteen beschouwd als het miskennen van die emotie en dus van het slachtofferschap. Zo lijkt onze samenleving steeds meer in polarisatie te vervallen. Dat zie je ook in de politiek. In het stikstofdossier voelen boeren zich gecriminaliseerd als daders, terwijl ze in hun aanvoelen zelf slachtoffer zijn van een politiek steekspel. En in de VS surft de gouverneur van Florida en gedoodverfd presidentskandidaat Ron DeSantis op de anti-wokegolf om hyperconservatieve wetten te laten stemmen in zijn staat.
Nieuwe religie?
De woke-beweging wordt door haar critici een nieuwe religie genoemd, harde do’s, vooral don’ts en spijswetten incluis. Het fanatisme dat ze tentoonspreidt, is echter straffer dan wat de modale religie tot dusver gepresteerd heeft. Dat komt omdat de woke-cultuur het verbindende mist dat zo typisch is voor religie. In religie doorbreekt de transcendente verankering van de mens de cirkel van het zelf.
Religie in haar beste vorm is een waardigheidscultuur, terwijl woke een krenkingscultuur is.
Het is een bijzonder hachelijk evenwicht: slachtoffers recht doen, daders op hun verantwoordelijkheid wijzen en tegelijk verbondenheid blijven zoeken. De joods-christelijke traditie biedt een dubbele dynamiek: strijd tegen onrecht én de overtuiging dat heling mogelijk is. Mensen zijn namelijk altijd meer dan daders of slachtoffers. Om het met een boutade te zeggen: joods-christelijk geloof stelt dat we allemaal prutsers zijn en dat de wereld uiterst complex is. De nederige erkenning daarvan stelt ons in staat het beste in ons naar boven te halen. Daarin schuilt de kracht van de liefde. Voor gelovigen is dat de goddelijke Liefde die bevrijdt uit de impasse. Daardoor komt er weer verbinding en bezieling tot stand. En ook veerkracht om op te staan uit slachtofferschap én daderschap.
Precies die beweging heeft Sebastien Bellin gemaakt. Hij heeft zijn eigen waardigheid hersteld en de daders opgeroepen dat ook te doen.
Zo heeft hij een ongelooflijk krachtige daad gesteld die ons allemaal doet nadenken: welke samenleving willen we?
- Dit Standpunt van hoofdredacteur Johan Van der Vloet verschijnt in Tertio nr. 1.205 van morgen woensdag 15 maart 2023.
- Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.