Standpunt Sylvie Walraevens (Tertio): ‘God vergeten’

Met de plechtige installatie van een nieuwe, jonge aartsbisschop en de eeuwige geloften van een jeugdige monnik in de abdij van Affligem begon de maand in de Belgische Kerk ronduit vreugdevol. Het waren sprankels hoop voor een zoekende en soms vertwijfelde Kerk. Toen moest de mokerslag nog komen. Nauwelijks twee dagen later startte Canvas zijn vierdelige reeks Godvergeten, waarin slachtoffers van misbruik door geestelijken getuigen. Intussen zijn we twee afleveringen ver. Wat we te horen kregen, is hartverscheurend. Huiveringwekkend. Des duivels.

Ontheiligd

De ravage is niet te overzien, want slachtoffers zijn er in alle soorten en gradaties. Met stip op één staan de misbruikte kinderen, gevolgd door hun ontwrichte families.

Hun trauma is onuitwisbaar.

Delen mee in de klappen, zij het op een ander niveau: de ontelbare integere geestelijken die de feiten vol afschuw aanhoren en het wantrouwen van de maatschappij voelen afstralen op hun eigen persoon, handelen en levenskeuze. Ook het christelijk geloof werd in zijn diepste kern verminkt, ontheiligd. Jezus koos radicaal voor de meest kwetsbaren. Dat de daders zich net aan hen vergrepen, is heiligschennis. Elk van die kinderen werd gekenmerkt door een fragiliteit: door hun jonge leeftijd, sociaal, emotioneel of fysiek.

We spreken over de Kerk als ‘moeder’, maar welke moeder gaat zo meedogenloos om met haar kwetsbare kinderen? 

Godvergeten is dan ook een erg treffende titel: God werd door de daders totaal miskend en de slachtoffers voelen zich schromelijk door God en Kerk verlaten.

Alarm

Sommigen vragen zich af waarom die zwarte bladzijde telkens weer moet worden opengeslagen, terwijl de Kerk herhaaldelijk spijt en schaamte toonde en talrijke maatregelen nam. Dat is ontegensprekelijk zo, maar de kelk moet tot op de bodem geledigd. Het gaat immers niet om een paar rotte appels, daarvoor was het misbruik te wijdverspreid. Het probleem is systemisch, want gelinkt aan de enorme machtspositie van de Kerk. Die macht was in onze contreien lokaal lang stevig ingebed, en wereldwijd is dat nog steeds zo.

Macht in foute handen is levensgevaarlijk: in de politiek, op de werkvloer, in de Kerk.

Misbruik van macht verwoest levens. Sommige jongeren voelen zich vandaag weer aangetrokken tot een traditionele, hiërarchische Kerk. Een foute keuze, want dergelijk gedachtegoed draagt de kiemen van machtsmisbruik in zich.

Authenticiteit

Dat het misbruik in de Kerk systemisch is, betekent niet dat elke geestelijke vatbaar is voor daderschap. Het misbruikschandaal is voor de Kerk en haar integere dienaars wat de terroristische aanslagen waren voor de grote meerderheid van de moslims die wel rechtgeaard zijn: een schandvlek op wat hun het meest dierbaar is, hun geloof. Sommigen verwerpen wegens de uitwassen het fenomeen religie volledig, maar zij verliezen daarbij de enorme waarde uit het oog van het authentieke gedachtegoed – wars van historische uitwassen – voor individu en maatschappij. Religie moet niet worden verbannen, maar uit de verschroeiende brand van misbruik gered.

Naast de prioritaire zorg voor de slachtoffers is ook dat een verantwoordelijkheid van de Kerk.

Haar moreel gezag heeft alleen bestaansrecht als het gebaseerd is op de compromisloze inzichten en het leven van Jezus, niet op scheefgegroeide constructies.

Deemoed

In De Afspraak vroeg presentator Bart Schols herhaaldelijk aan een slachtoffer wat de Kerk nog kon doen. Een echt antwoord kwam er niet. Voor die mensen, kapotgemaakt, is er simpelweg geen antwoord meer. Hun jeugd en vertrouwen zijn voor altijd verwoest.

Wat de Kerk ook doet, ze kan het trauma niet ongedaan maken. Haar rest alleen deemoed.

En de daadkracht om te verzekeren dat dat de laatste generatie slachtoffers was.

Maatschappelijk kan de Kerk op weinig krediet rekenen, want de schandalen kwamen op een moment dat velen haar al verwierpen wegens haar geloofspunten, haar macht, haar strikte moraal. Er is wrok en wantrouwen. Het badwater stinkt en het kind is vuil. De Belgische bisschoppen hebben de loodzware taak een instituut dat zich heeft misdragen, te vertegenwoordigen en te herstellen. In een officiële reactie op de tv-reeks spreken ze over “schaamte en schroom” en noemen ze de voorbije dertien jaar “een leerschool in nederigheid”. 

Esse est percipi – Bestaan is gezien worden – heet het prachtige beeld dat ter nagedachtenis van alle misbruikslachtoffers werd ontworpen. De opdracht is duidelijk.