Vrijwilligers werken jaren aan restauratie schilderij voor kerk

Veertien dagen verbleef ene Sylvain Van Houte in 1843 in het Oost-Vlaamse Stekene. In twee zomerse weken penseelde hij er zijn Heilig Kruys, een altaarstuk voor een zijaltaar van de Heilig Kruiskerk. Na afloop betaalde de pastoor hem 38,9 frank.

Daar eindigt het spoor dat Van Houte naliet in de geschiedenis. Niemand kan met zekerheid zeggen waarom hij op het doek naast het kruis niet, zoals gebruikelijk, de apostel Johannes en Maria Magdalena afbeeldde, maar wel Petrus — toen weliswaar de patroonheilige van Stekene — en de heilige Augustinus. Er is van Van Houte geen enkel ander werk bekend en ook over zijn leven weten we verder niets.

‘Behalve misschien dat hij een eerder slordig schilder was’, zegt restaurateur Marina Mertens. ‘Hij lijkt ook minstens met één iemand te hebben samengewerkt, want sommige gedeelten van het altaarstuk zijn merkelijk beter dan andere.’

Opgerold

Sinds 2017 herstelt Mertens het Heilig Kruys in zijn glorie, samen met een team vrijwilligers. Het doek raakte de voorbije halve eeuw immers ernstig beschadigd. ‘Toen de kerk in 1898 gerestaureerd werd, verhuisde het naar het gemeentehuis. Toen daar in 1962 ook verbouwingen begonnen, werd het opgerold als een tapijt. De afbeelding zat bovendien naar binnen. Als je echt een schilderij moet oprollen, doe je het beter met de verf naar buiten.’

Heemkundige Kring d’Euzie maakte Marina Mertens in 2005 attent op het bestaan van het Heilig Kruys en van een tweede, al even gehavend 19de-eeuws werk. Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart, door de iets bekendere schilder Jan Jozef De Loose gemaakte voor een ander zijaltaar in de kerk. De parochie vroeg subsidies aan om het doek te restaureren. ‘Maar ze kreeg te horen dat het werk voor de vuilnisbak was.’

Mertens toonde zich bereid om Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart in haar vrije tijd te herstellen, op voorwaarde dat ze versterking kreeg van andere vrijwilligers. Ze zegt:

Als mensen geïnteresseerd zijn en veel geduld hebben, kan je ze zeker leren restaureren.

Sowieso is het sinds de jaren 1990 verplicht om een laag retouchevernis aan te brengen, zodat elke aanpassing ongedaan gemaakt kan worden.”

Beschadigde kleurvlakken

Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart hangt sinds 2015 opnieuw in de kerk. Op vraag van de pastoor bracht Marina Mertens nadien een tweede team samen voor het Heilig Kruys. Ook dat ziet er al een stuk beter uit. ‘De scheuren zijn hersteld en het doek is schoongemaakt. Nu zijn we aan het bijpunten: puntje voor puntje herstellen we beschadigde kleurvlakken. Het is de laatste fase van de restauratie, maar we zullen er toch nog een paar jaar aanzitten.

Als je op twee uur een vierkante centimeter afhebt, dan heb je goed gewerkt.

Elke maandag- en dinsdagnamiddag werken drie restaurateurs zij aan zij aan het doek. Elk mengt zijn eigen kleuren uit pigment. Marina Mertens: ‘Ik liet de vrijwilligers oefenen met afbeeldingen van kalenders. Ze knipten er een stuk uit en probeerden dat te reconstrueren. Op drie meter afstand mag je niet zien dat er aan gewerkt is. Dat werkte goed. Je moet niet kunnen schilderen om kleuren te kunnen mengen.’

Pottenkijkers zijn altijd welkom. ‘Ik toon mensen graag wat er mogelijk is. Laat ons met ons kunnen erfgoed redden, luidt mijn slogan. Wat wij hier doen, is onbetaalbaar. In Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart kropen 4.854 uren werk. Een professionele restaurateur kost minstens vijftig euro per uur. Reken maar uit.’

• Het atelier in OC De Statie in Stekene (Spoorwegwegel 1) is te bezoeken elke maandag en dinsdag van 13.30 uur tot 15.30, behalve in de schoolvakanties.