Werkdocument voor slotfase synode in 7 vragen en antwoorden

Ontdek het Werkdocument (Instrumentum Laboris) in 6 talen.

1. Hoe is het document opgebouwd?

Anders dan voor de continentale fase van de synode werd deze keer niet gekozen voor een lange tekst met echo’s uit alle rapporten van de vorige fase. We krijgen dus geen opsomming van alle opvallende elementen die uit de Europese en andere vergaderingen voortkwamen. (Wie die rapporten wil herlezen, kan ze vinden op synod2023.org.)

We treden dan ook in een nieuwe fase van het synodaal proces. De luisterfase is afgerond, de fase van verdieping breekt aan, op basis van de opgedane ervaring en ideeën.

De opbouw ziet eruit als volgt:

Voorwoord • schetst de afgelegde weg en de opzet van het werkdocument. Het is ‘het resultaat van een leerproces, de vrucht van onze ervaring’. Synodaliteit leer je maar al doende. Het document onderscheidt vragen en spanningen die verder onderzocht moeten worden.

Deel A • beschrijft 8 karakteristieken van de synodale kerk, zoals: ‘Een synodale Kerk is een Kerk van ontmoeting en dialoog, die niet bang is voor de diversiteit die zij omarmt, maar die deze waardeert zonder haar tot uniformiteit te dwingen’. De weg daarheen gaat via de bekering in de heilige Geest, luidt het. Vandaar ook de voorgestelde methode voor het synodale gesprek, die steeds duidelijker vorm krijgt.

Deel B • gaat in op de 3 sleutelwoorden van de synode over synodaliteit: gemeenschap, zending en participatie. Hierbij worden ook de fundamentele vragen geformuleerd waarop de werkfiches (zie hieronder) gebaseerd zijn.

15 werkfiches • Bij elk van de 3 sleutelwoorden worden vijf verschillende benaderingen voorgesteld om de diversiteit van sociale, culturele en religieuze achtergronden tot hun recht te laten komen. Ze worden telkens ingeleid met wat achtergrond om de bedoeling te verduidelijken. Ook komen er telkens suggesties bij om het gesprek in een meditatieve sfeer voor te bereiden. Ze bestaan uit vragen om in gebed te overwegen.

2. Welke accenten legt het document?

Het document draait rond de drie sleutelwoorden die de ondertitel vormen van de Synode over synodaliteit: gemeenschap, zending en participatie. In het document worden ze ‘uitdagingen’ genoemd.

Gemeenschap • Te verstaan als eenheid in verscheidenheid met als fundamentele uitdaging een teken te worden en middel tot eenheid met God en van de hele mensheid. De werkfiches (zie onder vraag 1) belichten deze vraag vanuit 5 invalshoeken, zoals ‘hoe kunnen de zorg voor mensen en de schepping bijdragen tot gemeenschap?’ of ‘hoe kan de kerk de belofte geloofwaardig maken dat ‘de liefde en de waarheid elkaar ontmoeten’ (psalm 85)?’ Deze laatste vraag opent onder meer een gesprek over de pastorale praktijk én de kerkelijke leer rond lgbti+.

Zending • Te verstaan als de uiting van de eenheid met God en de wereld. Waar geen samenhorigheid is, is het getuigenis sowieso verstoord. Zending vloeit dus voort uit gemeenschap. Maar hoe moeten de taken worden verdeeld onder gewijden en niet-gewijden, toch allemaal ‘een heilig priestervolk door het doopsel’? Die vraag heeft dringend meer opheldering nodig.

Participatie • maakt gemeenschap en zending concreter. Hier wordt dieper ingegaan op de kwestie van het gezag. Uiteindelijk moeten wel knopen worden doorgehakt. En dat gebeurt in het synodale proces niet met de vorming van meerderheden en per stemming. Het gezag komt uiteindelijk de bisschop toe, dat is duidelijk. Maar over stijl en participatie kan nog heel wat uitgeklaard worden.

3. Welke ingrepen deed de redactie?

De aandachtige lezer en synode-expert heeft intussen al gemerkt dat de ondertitel van de synode lichtjes is gewijzigd qua volgorde van woorden. Die luidde eerst: gemeenschap, participatie en zending. Nu is het: gemeenschap, zending en participatie. De reden daarvoor wordt uitgelegd: gemeenschap en zending zijn intrinsiek verbonden en hebben een theologische achtergrond. Participatie is meer een concretisering.

4. Wat met de gevoelige onderwerpen van de continentale synodes?

Over de rol van vrouwen in de kerk klonk in alle continentale synodes verregaande eensgezindheid: die moet worden erkend en uitgebreid. In het werkdocument komt het onderwerp expliciet aan bod bij de vragen over de uitdaging ‘zending’: ‘Hoe kan de kerk haar zending vervullen door de doopwaardigheid van vrouwen te erkennen en te bevorderen?’ (fiche 2.3) Hier wordt ook een duidelijk doel voorop gesteld: ‘Er moeten samen concrete antwoorden worden ontwikkeld om te zorgen voor meer erkenning van de doopwaardigheid van vrouwen en om alle vormen van discriminatie en uitsluiting te bestrijden waarvan zij het slachtoffer zijn in de kerkgemeenschap en in de samenleving.’

Vooral in de Europese synode kwam het thema lgbti+ sterk naar voren, met grote verschillen in visie tussen grosso modo West en Oost. In andere delen van de wereld lijkt het dan weer taboe of wordt het (nog) niet als dringend gezien om te komen tot een meer open houding voor lgbti+-personen. De doelgroep komt één maal expliciet aan bod in het document, namelijk bij de uitdaging ‘gemeenschap’, in één adem met hertrouwde echtgescheidenen en polygame huwelijken (fiche 1.2). Hierbij wordt verwezen naar de exhortatie Amoris Laetitia, waarin paus Franciscus al vroeg om deze groepen te verwelkomen en het gesprek met hen aan te gaan.

> Herlees: Slottekst synode Praag: ontdek de 8 prioriteiten

5. Wat mogen we nu verwachten van de synode in Rome?

Op basis van het werkdocument mogen we in Rome een uitwisseling verwachten die alle deelnemers een unieke ervaring in synodaliteit kan geven. Het zal de eerste echte bisschoppensynode worden sinds het Tweede Vaticaans Concilie deze manier van vergaderen eigenlijk voorstelde.

Voor veel deelnemers kan de synode een eye-opener worden en zo ook een gamechanger voor de hele kerk.

Het werkdocument stelt uitdrukkelijk voor om in bisdommen de nodige overleg- en beleidsstructuren op te richten voor de participatie van leken, alsook vorming in synodaliteit te organiseren. We mogen verwachten dat de bisschoppen good practices zullen uitwisselen en op dit vlak in vele delen van de wereld sprongen voorwaarts gaan maken.

Wat we beter niet verwachten, is dat bisschoppen de wijding van vrouwen of de aanpassing van de kerkelijke leer over homoseksualiteit gaan doorvoeren.

Het is immers duidelijk dat hiervoor nog niet voldoende draagvlak bestaat. Wie hoopt op een doorbraak in dergelijke thema’s, moet (nog) meer geduld oefenen. Synodaliteit mijdt polarisatie, maar bouwt wel gaandeweg – circulair – naar hervormingen toe die de Geest ingeeft.

Wel kan alvast meer openheid groeien om lokaal initiatieven te nemen zoals de Vlaamse kerk al volop doet met het Aanspreekpunt ‘Homoseksualiteit en geloof’.

6. Hoe gaan we lokaal verder aan de slag met het synodaal proces?

De luisterfase is afgerond en toch ook weer niet. Het synodale proces werkt immers circulair. Het luisteren is nooit gedaan, maar begint telkens opnieuw. Daarom zijn de werkfiches ook uitdrukkelijk bedoeld om te gebruiken in lokale gespreksgroepen. Je hoeft niet uitgenodigd te zijn voor de bisschoppensynode in Rome om mee na te denken over de gestelde vragen. 

> Ontdek de inhoud van de 15 werkfiches.

7. Heeft het document nog verrassingen in petto?

Je kan het werkdocument zien als een handleiding voor het synodale gesprek. Daarin speelt de heilige Geest een belangrijke rol. Niet makkelijk uit te leggen, maar dat lukt wonderwel met deze infographic.