Zijn yoga, meditatie en zelfs de Camino zonder religie wel ok?
Is het wel ok om yoga te beoefenen als lichaamsontspanning, los van de hindoeïstische context? Kan je meditatie beoefenen buiten elke religie om? Wat met de Camino de Santiago wandelen als medicijn tegen een burn-out in plaats van als godsdienstige bedevaart? Kortom: wanneer is spiritueel shoppen in andere culturen een probleem?
Deze en andere vragen naar de ethiek van toe-eigening van religieuze praktijken stelt Liz Bucar in haar nieuwste boek Stealing My Religion. Liz Bucar is een bekroond auteur en Professor of Religion aan de Northeastern University in Boston, VS.
UCSIA nodigde haar uit voor een lezing in Antwerpen op 3 mei 2023. Na de lezing gaat ze in debat met theoloog en schrijver Jonas Slaats en met juriste en onderzoeker aan de VUB Shilpi Pandey.
Als voorproefje stelden we professor Bucar enkele vragen.
Wat is eigenlijk het probleem met yoga, meditatie of de Camino de Santiago als we ze beoefenen buiten hun religieuze context?
Het hoeft niet altijd een probleem te zijn om je bezig te houden met de religie van anderen. Maar als je de oorsprong niet begrijpt, kunnen praktijken of de context waarin je ze beoefent wel leiden tot vormen van schade of belediging. Dat risico bestaat vooral als de beoefenaar van de religieuze praktijk vertrouwt op een machtsongelijkheid of die verergert.
Neem bijvoorbeeld yoga. Als je alleen geïnteresseerd bent in yoga omdat je een romantisch idee hebt over oosterse religies omdat ze meer mystiek zouden zijn, geheimzinniger of meer afgestemd op spiritualiteit, terwijl je eigenlijk niets weet over oosterse filosofie of religie, dan kan dat je romantische kijk op het oosten versterken. Dat kan problematisch zijn. Of als je alleen yoga wil beoefenen in ruimtes die de metafysica van yoga hebben witgewassen om het comfortabeler voor je te maken, terwijl de praktijken zelf mogelijk verband houden met ideeën die sommige van je waarden in twijfel trekken.
Het is belangrijk om te weten waar je aan begint als je religies van anderen beoefent. Wees eerlijk tegen jezelf.
Je bent zelf een gediplomeerde yogadocent. Welke fouten heb je zelf gemaakt?
Ik heb zoveel fouten gemaakt in mijn yogabeoefening en lesgeven. Ik ben gecertificeerd als yogaleraar als onderdeel van het onderzoek voor mijn boek Stealing my Religion.
Daarna probeerde ik yoga te onderwijzen op een aantal verschillende fora. Ik had particuliere klanten waarmee ik werkte. Die ervaring was minder ethisch beladen dan toen ik yogalessen gaf op mijn universiteitscampus. De Northeastern University biedt ze gratis aan aan medewerkers en studenten in het kader van een mindfulnessprogramma.
Ik zocht een manier om de lessen te geven die werkte voor de ruimte en het publiek. Mijn eigen yogadocenten vertelden me dat ik de yogapraktijk seculier moest maken. Ik moest alle devotionele context waarover ik had geleerd eruit wissen. Ik moest het ontsmetten, universeler maken, huiselijker laten aanvoelen, toegankelijker maken voor de mensen in de zaal.
Dat is wat ik voor de eerste reeks van 10 weken deed. Ik haalde al het Sanskriet eruit, ik noemde de filosofie niet… Het was veel meer zelfzorg-yoga. Het was bedoeld om mensen aan het einde ervan een goed gevoel te geven. Maar het was echt verstoken van veel van de inhoud die volgens mij belangrijk is om te begrijpen waarom deze praktijken werken.
Nu geef ik geen yoga meer op de universiteitscampus. Omdat ik geen manier gevonden heb waar ik me prettig bij voel. Mijn persoonlijke beoefening is veel meer devotioneel, maar die onderwijzen, daar voel ik me niet comfortabel bij. Als leraar bewandel je een dunne lijn. De ethische belangen zijn heel anders dan als je zelf yoga beoefent.
Er staat meer op het spel als je zelf de klas leidt, de inhoud bepaalt en beslist wat telt en wat niet telt als yoga en wat wel en niet geschikt is voor je publiek.
Lezers van uw boek kunnen zich afvragen of het nog wel toegestaan is om een beetje geïnteresseerd te zijn in religie. Is dat uw bedoeling?
Er zijn twee lessen die mensen uit het boek kunnen trekken. Ik hoop dat ze elkaar niet uitsluiten. Het werk dat ik mensen vraag te doen, is het werk dat ik zelf in het boek doe. Dat bestaat eruit om je ongemakkelijk te durven voelen bij je betrokkenheid in andere religies. Ik ben behoorlijk kwetsbaar over mijn persoonlijke worsteling met deze problemen.
Een mogelijke les zou kunnen zijn dat je beslist dat een praktijk niet langer bij je past. Want hoe meer je erover leert, hoe meer je ziet dat het in strijd is met je identiteit of kernwaarden. Of hoe meer je voelt dat het devotioneel en religieus wordt op een manier waar jij je niet prettig bij voelt.
Het tegenovergestelde kan ook waar zijn. Het zou kunnen dat hoe meer je leert over religieuze praktijken, hoe meer je geïnteresseerd raakt in de devotionele context waaruit ze voortkomen. Je gaat dan religieuze gemeenschappen en ideeën serieuzer nemen en je meer tot hen aangetrokken voelen.
Het is dus niet zo dat ik wil dat mensen niet geïnteresseerd zijn in religieuze zaken. Ik probeer mensen niet te bekeren. Maar ik probeer wel te waarschuwen tegen het idee dat spiritualiteit iets anders is dan religie, dat je gewoon een heleboel religieuze praktijken van andere gemeenschappen kunt nemen en ze kunt uitproberen voor je eigen gezondheid en welzijn zonder dat er consequenties aan verbonden zijn.
Voor een deel gaat het erover dat je accepteert dat wanneer je een religieuze praktijk beoefent, je aan religie doet. Je kunt het spiritualiteit noemen als je wilt, maar religie is geen zelfstandig naamwoord, het is een werkwoord. Het is niet iets dat we hebben, maar iets dat we doen.
Als je aan religieuze praktijken doet, doe je aan religie. Ik vind dat mensen daar gewoon niet zo bang voor moeten zijn.
Als je je aangetrokken voelde tot deze praktijken, waarom voel je je dan aangetrokken? Als je ze in hun context zou begrijpen, zouden ze misschien beter voor je werken. Dat is wat ik hoop dat eruit zal komen.
U hebt een paradoxaal recept om interculturele fouten te voorkomen: meer van elkaar lenen, niet minder. Waarom?
Omdat ik denk dat hoe meer we religieuze praktijken begrijpen, hoe meer we het risico op misbruik verkleinen. Meer lenen en niet minder gaat over beter geïnformeerd zijn over de religieuze tradities en gemeenschappen waarvan we lenen.
Praktisch
- Lezing (in het Engels) door Liz Bucar op woensdag 3 mei 2023 om 20 uur
- Organisatie: UCSIA
- Locatie: De Roma, Antwerpen
- Prijs: 5 euro in voorverkoop
- Lees een fragment van Liz Bucars boek Stealing My Religion