Jos Moons, ‘zevende Belg’ op synode in Rome

Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over synodaliteit en de rol van de bisschop? Over het gelovige aanvoelen van leken? Over de participatie van vrouwen, canoniek recht, liturgie en vorming? De stand van zaken wordt voor 9 thema’s bondig samengevat in de Theologische Briefing Papers. Het secretariaat van de synode stelt ze beschikbaar voor alle deelnemers. En zo mag Jos Moons zich met een knipoog de ‘zevende Belg’ noemen op de Synode over synodaliteit, die op 1 oktober van start gaat in Rome.

We zochten hem op voor een woordje uitleg bij zijn werk. In onderstaande video staat hij vooral stil bij de rol van de bisschop, die tot nog toe vooral top down beschreven staat in de literatuur, terwijl het Tweede Vaticaans Concilie wees op de vertegenwoordiging van onderop. ‘Hoe we dat precies invullen, is voer voor de synode, zeker ook in het licht van de internationale misbruikcrisis.’ 

Tekst gaat verder onder de video.

De onderwerpen die aan bod komen in de Theologische Briefing Papers zijn:

1. Synodaliteit in de praktijk • De belangrijkste woorden die naar voren komen in de analyse van theologische werken over synodaliteit in de praktijk, zijn ‘luisteren’ en ‘onderscheiden’. En luisteren, dat betekent volgens het onderzoek: kritiek aanvaarden en open staan voor bekering. ‘In het licht van oude machtsstructuren houden theologen een pleidooi voor het luisteren naar vrouwen, niet-Westerse contexten en de armen.’ Stilte en gebed scheppen de juiste sfeer. Onderscheiding wordt belangrijk genoemd, maar het concept is nog niet helemaal duidelijk. De vraag naar vorming hierrond is opvallend. Een voorbeeld uit de Australische kerk wordt aangehaald om te verduidelijken.
2. Participatie, het Volk van God en de Sensus Fidelium • De participatie van alle gelovigen vindt zijn fundament in de concepten ‘Volk van God’ en ‘sensus fidelium’ (het gelovig aanvoelen van christenen), en ook in het doopsel zelf. Het valt op dat het canoniek recht weinig oog heeft voor de participatie van allen en des te meer voor het gezag van de bisschop. Het gaat over de gehoorzaamheid van de gelovigen aan hun bisschop, maar niet omgekeerd over diens verplichting naar de gelovigen toe. Willen we de gelovigen ernstig nemen, dan ligt hier een kans.
3. De bisschop in een synodale Kerk • Veel theologen bekritiseren de centralistische tendens van het leergezag, waarbij de bisschop los gezien wordt van zijn volk. Haast alle auteurs benadrukken de vernieuwing die paus Franciscus al aanbracht in de laatste synodes. De Oosters-katholieke en orthodoxe ervaringen tonen hoe het anders kan en welke aanpassingen daarvoor nodig zijn in het kerkelijk wetboek. De kerkelijke piramide moet worden omgedraaid, klinkt het bij heel wat auteurs.
4. Kerkelijk recht en structuren van synodaliteit • In het kerkelijk recht wordt de rol van de bisschop omschreven als bijna almachtig, wat weinig compatibel is met het concept van doopselwaardigheid, nochtans ook vermeld in de codex. Nu, de wet is vatbaar voor hervormingen. Volgens Borras vereist institutionele hervorming ‘een shift van het universele naar het lokale niveau, van de focus op de priester naar die op de waardigheid en gelijkheid van alle gedoopten, van raadgevend naar deliberatief, om autocratische tendensen in het kerkelijk beleid te overwinnen.’ Concrete voorstellen zijn: werken aan affectieve en effectieve collegialiteit, oprichting van bisschops- en pastorale raden waar die er nog niet zijn en van toetsingscommissies voor dringende zaken zoals misbruikschandalen, enz.
5. Sociale rechtvaardigheid en synodaliteit • Elk synodaal proces moet bijzondere aandacht hebben voor mensen en volkeren die uitgesloten worden en moet gericht zijn op inclusie. De Kerk moet onrecht binnen en buiten haar eigen structuren aanpakken, zoals bijvoorbeeld discriminatie van vrouwen in de Kerk, de structuren die seksueel misbruik in de Kerk mogelijk maakten of in stand hielden, hoe we omgaan met de migratiecrisis, de wegwerpcultuur, enz.
6. Inculturatie en synodaliteit • Missionaire ontmoetingen veronderstellen een houding van openheid en wederzijdse transformatie. De Kerk kan de ‘ander’ ontmoeten vanuit een nederige positie. Missie is niet ‘het evangelie brengen naar de ander’, maar ‘volgens het evangelie op weg gaan met de ander’. Succesvolle inculturatie is af te lezen aan een toenemend welzijn van de arme. Inculturatie gaat samen met decentralisatie en dekolonisatie.
7. Participatie van vrouwen • Vrouwelijke theologen hebben al lang de zere vinger gelegd op structuren en mentaliteiten die hun participatie verhindert. In alle bestudeerde theologische artikels, vond Jos Moons een verlangen naar grotere participatie van vrouwen. Pistes die zich aandienen, zijn: meer luisteren naar de ervaring van vrouwen, en hen benoemen op posten waar tot nog toe alleen mensen met een wijding – en dus mannen – voor in aanmerking kwamen. Wijding van vrouwen.
8. Vorming in synodaliteit • Zowel voor leken als voor priesters is er vorming nodig. Aspecten daarvan kunnen zijn: oog voor een geïncarneerd geloof en affectieve eerder dan kennisgerichte aanpak, aandacht voor vriendschap en gemeenschapsvorming, oecumene.
9. Liturgie en synodaliteit • In de liturgie kunnen mensen ervaren dat de Kerk synodaal is, bijvoorbeeld wanneer de nadruk minder op de priester ligt en meer op het doopsel, de rol van vrouwen, inculturatie, gebed (niet alleen eucharistie). Niet alle auteurs van de bestudeerde artikels zijn het daarmee eens: ‘Echte synodale hervorming vraagt een terugkeer naar de levengevende bron van gezag, Christus zelf’ (in plaats van de gelijke participatie van allen).

Lees de volledige tekst van de Theological Briefing Papers (Engels) op de officiële site van de synode.