Synode over synodaliteit: dit is wat 50 experts ervan vinden

In februari vindt in Praag de continentale fase van de synode over synodaliteit plaats. De Europese bisschoppen – aangevuld met 14 experts per land – zullen verder nadenken over de ideeën die naar voren zijn gekomen rond een meer synodale (open, gastvrije en participatieve) kerk tijdens de lokale fase in de parochies. Een 50-tal theologen en mensen die in de pastorale praktijk bezig zijn rond synodaliteit kwam vooraf bijeen in Luxemburg. Ze wisselden ervaringen uit en stemden de violen.

In hun slottekst stellen ze in de inleiding dat:

1. synodaliteit het potentieel heeft om de Heilige Geest de kans te geven het volk van God helderheid te geven rond de nieuwe structuren en denkwijzen die deze missie vereist.
2. het institutioneel falen in velerlei opzicht vraagt om een nederige openheid voor bekering en verandering.

Van daaruit formuleren ze positieve veranderingen, goede voorbeelden, obstakels en aanbevelingen. Hieronder volgt daarvan de volledige weergave (met eigen markeringen van de Kerknet-redactie).

#1 Positieve veranderingen

Hetuitgangspunt van deze bijeenkomst waren ervaringen van synodaliteit, geen theorieën. We hoorden verhalen over vele veranderingen, meestal op innerlijke of bescheiden wijze, die ons vervullen met hoop en verwachting voor de toekomst. Zo voelden mensen zich erkend omdat er naar hen geluisterd werd. Dat leidde weer tot het besef dat zij zelf actieve subjecten en dragers zijn in de Kerk, medeverantwoordelijk voor haar zending. Synodale ervaringen hebben velen een directe ervaring gegeven van een meer broederlijke/zusterlijke, diverse en samenwerkende kerk, die meer missionair is en in contact staat met de behoeften en dromen van onze tijd.

We hoorden ook over de vreugde en de troost dat gesprekken evolueerden van discussie en debat naar geestelijke onderscheiding, en we kregen een gevoel dat de Geest echt aan het werk is via de “geloofsintuïtie” van mensen.

Ten slotte hoorden we veel getuigenissen van een sterke toename van energie en hoop in de Kerk, een gevoel dat er nieuwe horizonten en mogelijkheden opengaan door synodaliteit. Wij zijn dankbaar voor deze veranderingen en voor de tekenen dat de Geest erdoor aan het werk is.

#2 Voorbeeldige praktijken (good pratices)

Wij zijn ook dankbaar voor de voorbeeldige praktijken (good pratices) en houdingen (manières d'être) die deze veranderingen mogelijk hebben gemaakt. De kern daarvan is de praktijk van het spirituele luistergesprek met zijn verschillende elementen: gebed, stilte, begeleiding om gestructureerd en gedisciplineerd te luisteren, deelname op voet van gelijkwaardigheid, enz. Persoonlijke ontmoetingen in kleine groepen werden bijzonder belangrijk geacht. Zij stellen mensen in staat om concrete ervaringen te delen in plaats van abstracte opvattingen of algemene meningen, in een sfeer die mensen in staat stelt te horen wat de Geest via die ervaringen zegt.

Vruchtbare houdingen en benaderingen werden benadrukt: diversiteit waarderen en bereid zijn te luisteren naar uitdagende stemmen of stemmen van buiten. Verder: onze spanningen en meningsverschillen vertrouwvol uithouden (traverser nos désaccords), zonder ernaar te streven ze op te lossen, eerder erop uit dat ze ons helpen om te groeien (les faire fructifier pour nous faire grandir).

We hoorden spreken over het belang van geduld, vertrouwen en realistische verwachtingen, en een houding van nederigheid, openheid en onderscheiding.

Twee andere punten werden benadrukt. Het ene is het belang van vorming, zodat mensen de manier van doen en het doel van synodale processen begrijpen en de bestaansreden van deze oude methoden vatten. Ten tweede is het van vitaal belang dat synodaliteit wordt geleerd door te doen (la synodalité s'apprend en en faisant l'expérience): degenen die hebben deelgenomen worden door de ervaring getransformeerd en verliezen hun angst ervoor. De sleutel tot de ontwikkeling van synodaliteit in de rooms-katholieke kerk is reflectie op die ervaring, waarbij men steeds leert hoe methoden te ontwikkelen en aan te passen aan de context.

#3 Belemmeringen

Wij hebben ook gesproken over belemmeringen en onbehulpzame denkwijzen (mindsets). Synodale processen worden soms gereduceerd tot een structurele en functionele zaak, met weinig gebed en weinig openheid voor wat de Geest ingeeft.

Omgekeerd bestaat het gevaar dat synodale processen zich niet vertalen in structurele veranderingen waar die nodig zijn.

Wij hoorden ook dat er bij gezagsdragers vaak een gebrek is aan overtuiging of steun voor synodale processen, en soms actieve weerstand, waardoor mensen wegblijven. In andere gevallen wordt synodaliteit verward met het louter haar of zijn mening geven.

Wat ook niet helpt zijn defaitisme en scepsis. Vaak hebben die houdingen te maken met angst voor verandering, het vasthouden aan bepaalde gewoonten, de vlucht in het verleden, en angst voor buitenstaanders. Paradoxaal genoeg hoorden wij tegelijkertijd over een grotere gemeenschap en een sterkere polarisatie als reactie op de synode.

Verder hoorden we over de gevaren van het luisteren louter naar vertrouwde stemmen. Zelfuitsluiting, of uitsluiting door anderen, verzwakt de synodaliteit. Hoewel het uiten van sterke emoties deel uitmaakt van een open en eerlijk gesprek, is het blijven hangen in die emoties een probleem.

Andere niet-helpende denkwijzen zijn ongeduld met het trage karakter van synodale processen, een focus op specifieke resultaten (en teleurstelling als die niet komen), en een starre houding (immobilisme).

#4 Aanbevelingen

Ten slotte hebben wij ons afgevraagd welke concrete stappen of acties kunnen worden ondernomen om de synodale bekering van de rooms-katholieke kerk op elk niveau te faciliteren.

In het besef dat de afstand tussen de institutionele kerk en de mensen de belangrijkste uitdaging voor de rooms-katholieke kerk in Europa is – alsook die tussen verschillende groepen in de Kerk (DCS 22-27) – stellen wij voor dat er

platforms van ontmoeting georganiseerd worden: synodale plekken of ruimten waar de ervaringen van mensen serieus worden genomen, met aandacht voor wederzijds luisteren en samen groeien in gemeenschap.

Door middel van de interne dialoog en de oecumenische dialoog, maar ook door de dialoog met alle mensen van goede wil, kan de rooms-katholieke kerk Gods openbaring beter begrijpen (vgl. Gaudium et Spes 44). Dat zal ons helpen het evangelie beter te verkondigen in de taal van de mensen van onze tijd, zoals met Pinksteren.

Dat vereist de invoering van synodale gewoonten op elk niveau van de rooms-katholieke kerk: parochie, bisdom, bisschoppenconferentie, regio enz. Maar het is tegelijk ieders verantwoordelijkheid om te beginnen met meer luisterende vormen van gesprek in de dagelijkse activiteiten van zijn of haar groep, beweging, liefdadigheidsinstelling, project of andersoortig initiatief. Op die manier geven wij inhoud aan de theologische waarheid dat de kerk het volk van God is.

Deze bekering aan de basis vraagt ook om een betere uitwisseling van praktijken, instrumenten en inzichten tussen kerkelijke netwerken en een oprechte inzet voor de vorming van bisschoppen, priesters, religieuzen en alle gelovigen. Dat kan niet zonder leiderschap dat het proces van onderscheiding bevordert en het resultaat ervan serieus neemt. Bovendien veronderstelt het een bewustzijn van en bezinning op de vraag waar in de kerk de macht ligt en hoe die wordt uitgeoefend.

Ten slotte is het essentieel dat mensen zien dat synodale processen tot concrete veranderingen leiden en dus te vertrouwen zijn.

In onderstaande video geven we je enkele indrukken van het congres in Luxemburg, waaraan onder meer de bekende Praagse denker Tomáš Halík deelnam. Onder de video kan je de volledige slottekst downloaden.

Download de volledige slottekst: De tent vergroten, Een Europese bijdrage (pdf).