De snelheid getuigt van grote unanimiteit in het kardinalencollege om zich achter de nieuwe paus te scharen: kardinaal Robert Francis Prevost die voortaan door het leven gaat als Leo XIV.
In de wandelgangen viel tijdens het preconclaaf al te horen dat er zich rond bepaalde figuren een consensus aftekende. Zelf hoorde ik vooral de namen van Ambo David uit de Filipijnen, Cristobal Lopez Romero, nu aartsbisschop in Rabat, en ja, die van Curiekardinaal en augustijn Robert Francis Prevost (1955).
Je ziet het wel vaker in de kerkgeschiedenis dat een paus afkomstig uit een bisdom opgevolgd wordt door iemand uit de Curie en omgekeerd, dat een meer pastoraal bewogen paus komt na een meer theologische denker. De afwisseling in charisma’s is een normale zaak en dus verwachtte niemand een Franciscus II.
De kardinalen wensten niet opnieuw een 'vulkaan van verrassingen', maar een rustiger type die tegelijk wel de prioriteiten van Franciscus zou voortzetten. Het mocht ook iemand zijn met wat meer stijl, in de liturgie bijvoorbeeld. Verkoos de nieuwe paus daarom toch de rode schoudermantel aan te doen na zijn uitverkiezing?
Gelukkig hield hij de rode schoenen achterwege, maar het is niet ondenkbaar dat hij terug wat meer protocol en decorum verkiest. Het zal snel blijken in de keuzes die hij op dat vlak meteen moet maken: waar te wonen, hoe zich te kleden...
Minst ‘curiale’ en minst Amerikaanse
Met zo’n 100 stemgerechtigde kardinalen die zelf een bisdom leiden of geleid hebben en slechts een 24 die in het Vaticaan werkzaam zijn of waren, leek het weinig waarschijnlijk dat ze voor een Curiekardinaal zouden kiezen. Dat speelde bijvoorbeeld in het nadeel van staatsecretaris Pietro Parolin die zijn hele loopbaan actief was in de Vaticaanse diplomatie, maar niet kon bogen op enige pastorale ervaring.
Dat was anders bij Prevost. Hij had wel een lange staat van dienst in het werkveld en was pas recentelijk aan de slag gegaan in de Romeinse Curie: hij begon op 12 april 2023 aan zijn taak als prefect voor het Dicasterie voor de Bisschoppen en als voorzitter van de Pauselijke Commissie voor Latijns-Amerika.
Van alle Curiekardinalen was hij de minst ‘curiale’. Hetzelfde kun je trouwens zeggen over zijn nationale achtergrond: van alle stemgerechtigde kardinalen uit de VS was hij de minst Amerikaanse.
Lange tijd leefde en werkte hij als missionaris en als bisschop in Peru en van 2001 tot 2013 leidde hij vanuit Rome de augustijnen, een periode waarin hij ook allerlei kloosters van die orde over de hele wereld bezocht. Daardoor draagt de in Chicago geboren Prevost al lang niet meer het stempel van pure Amerikaan. Velen typeren hem trouwens als een zeer capabele en ervaren leider en bestuurder, die echter tegelijkertijd zeer mensnabij is. Enige sportiviteit ontbreekt hem evenmin: tennissen, paardrijden, supporteren bij het honkbal en basketbal…
Klik met Franciscus
Sterker dan paus Franciscus lijkt hij geïnspireerd te zijn door de bevrijdingstheologie die in Peru opgeld maakte door Gustavo Gutiérrez. De zorg voor de armen en de aarde gaan Prevost ter harte. Hij ijverde voor onderwijs in de volkswijken en was bezorgd om de jongeren. Hij ijverde voor een kerk die dicht bij de mensen stond.
Net als Jorge Mario Bergoglio is hij een zoon van migranten. Zijn vader, Louis Marius Prevost, had Frans-Italiaanse roots en zijn moeder Mildred Martínez is van Spaanse afkomst. Met Leo XIV hebben we dus voor de tweede keer een migrantenpaus. Geen wonder dat het klikte tussen Franciscus en bisschop Prevost, en dat hij hem naar Rome haalde om Dicasterie te leiden dat instaat voor de bisschopsbenoemingen in het Westen (de oosterse kerken hebben hun Dicasterie en de kerken in het Zuiden vallen onder de bevoegdheid van het Dicasterie voor Evangelisatie).
Dat Prevost het volle vertrouwen genoot van paus Franciscus blijkt uit het feit dat hij hem bovendien op korte termijn lid maakte van zeven andere Dicasteries en van het Governato van Vaticaanstad. Dat maakte hem meteen zeer invloedrijk in de Curie.
De man heeft niet het temperament van Franciscus, hij is discreter, voorzichter en rustiger, maar staat ook bekend om zijn dossierkennis. Desalniettemin schaart hij zich zeker achter de prioriteiten van zijn voorganger zoals bleek uit zijn eerste toespraak toen hij als nieuwe paus op het balkon verscheen.
Rerum Novarum
Maar eerst iets over zijn naam. Tijdens het preconclaaf viel te horen dat de kardinalen op zoek waren naar ofwel een Paulus VII, ofwel een Leo XIV.
Zoals Paulus VI in staat was om het Tweede Vaticaans Concilie te doen landen nadat zijn voorganger Johannes XXIII het in gang had gezet, zo zou de nieuwe paus nu de synodaliteit en de vele impulsen van Franciscus moeten kunnen consolideren en verankeren in de structuren van de kerk – als kerkjurist kan Prevost daar goedgeplaatst voor zijn. En Paulus VI had met zijn encycliek Populorum Progressio ook aandacht voor het ontwikkelingsvraagstuk, voor de armoede en voor de zorg voor de schepping. Nadeel zou de mogelijke associatie kunnen zijn met de encycliek Humanae Vitae.
Andere kardinalen zoals de jezuïet Michael Czerny, die het Dicasterie voor Integrale Menselijke Ontwikkeling leidt, hoopte dan weer op een Leo XIV en dat werd het.
Die naam roept Leo XIII in herinnering en zijn befaamde encycliek die jaarlijks op Onze-Lieve-Heer Hemelvaart wordt herdacht: Rerum Novarum (1891), 'over de nieuwe dingen'.
Toen, in de tijd van priester Adolf Daens, moest de paus een antwoord formuleren op de industriële revolutie en het arbeidersvraagstuk. Opkomen voor de rechten van de arbeiders en pleiten voor een rechtvaardig loon drukten het sociaal engagement van de kerk uit.
Prevost plaatst zich met zijn naamkeuze in die lijn van de sociale leer van de kerk die de grote maatschappelijke, sociale, politieke en economische uitdagingen ziet en er het licht van het evangelie wil laten over schijnen. De methode van Jozef Cardijn is daar niet vreemd aan: zien, oordelen, handelen.
De kerk wil een dienst zijn aan de wereld en als expert in humaniteit en vanuit haar eigen wijsheid heeft ze een boodschap voor de wereld. Het is dus een veelbelovende naamskeuze. Voeg er nog aan toe dat Leo XIII het oeuvre van kerkvader Augustinus promootte in de kerk en ook zeer mariaal ingesteld was – Prevost bad op het balkon een Weesgegroet en geen Onzevader.
In het spoor van Augustinus
Maar misschien had Prevost als pater-augustijn nog een goede reden om te opteren voor Leo. Broeder Leo was een gezel, vertrouweling en goede vriend van Franciscus van Assisi. Vanuit die interpretatie verbindt de augustijn zich meteen sterk aan het pontificaat van zijn jezuïtische voorganger: allebei sterk op franciscaanse leest geschoeid.
Meteen is gezegd dat net als Bergoglio Prevost behoort tot een religieuze orde. Hij trad in bij de augustijnen in 1977 vanuit meerdere motieven: hij voelde zich geroepen tot het leraarschap en het priesterschap en droomde ervan missionaris te worden. Bij de augustijnen kon hij dat alle drie waarmaken.
Het kon niet anders of in zijn eerste woorden als nieuwe paus zou iets opklinken over zijn ordestichter. Kerkvader Augustinus liet allerlei mooie theologische traktaten na. Prevost koos er evenwel niet voor een zeer verheven zin – zoals zijn bisschopsleuze: In illo uno unum, één in diegene die één is – te citeren, maar een toepasselijke uitspraak over hoe hij zijn ambt als dienstwerk ziet: 'Met u ben ik christen, voor u ben ik bisschop'. Dat is trouwens ook het bisschopsdevies van kardinaal Jozef de Kesel.
Paus Leo XIV getuigde daarmee meteen van zijn synodale ingesteldheid: hij wil met iedereen op weg gaan en beschouwt zichzelf ook als leerlingen in de navolging van Christus. Als de kardinalen voor deze augustijn kozen als opvolger van Franciscus, hing dat beslist samen met de uitdrukkelijke wens om de synodaliteit voort te zetten en te verankeren. Avanti met dat proces om leken meer te betrekken in de zending van de kerk en in de besluitvorming, om het klerikalisme tegen te gaan.
Vrede voor allen
Het viel op dat de nieuwe paus een stevige schriftelijke speech had voorbereid. Die had hij niet eventjes in 5 minuten geschreven. Het wijst erop dat hij al van bij de eerste stemrondes moet zijn komen bovendrijven als grote kanshebber en het zag aankomen dat het ambt van Petrus zijn richting uit kwam. Hij had nog de tijd om na te denken over wat hij wou zeggen. Zijn eerste woord was een Christuswoord: “Vrede zij met u”. De kardinalen droomden zich voor deze onheilspellende tijd een profeet van de vrede. De paus vormt het morele geweten van de wereld en hij moet een profetische stem zijn die het opneemt voor rechtvaardigheid, vrede en de zorg voor de schepping. Zo positioneerde hij zich effectief. Mogen we van deze paus een encycliek over de rechtvaardige vrede in plaats van de rechtvaardige oorlog verwachten? Een onderwerp dat al langer op tafel ligt voor een mogelijk volgende sociale encycliek.
Het tweede woord dat Leo XIV geregeld herhaalde, was “Tutti”. Dat herinnerde aan zijn voorganger: de kerk moet er zijn “para todos”, voor allen. Prevost verwees naar de colonnade op het Sint-Pietersplein: zo wil de kerk iedereen omarmen, net zoals Christus iedereen heeft liefgehad. Hij bepleitte openheid voor iedereen vanuit de overtuiging dat we allen tot één mensenfamilie behoren. Misschien is Leo XIV niet zo charismatisch als zijn voorganger, hij is wel een serene bruggenbouwer vanuit ontmoeting, dialoog en luisterbereidheid. Ook die woorden zijn hoopgevend. Geen toeval dat jezuïet James Martin, een pleitbezorger in de kerk voor de LGBTQ-gemeenschap, lovend sprak over deze pauskeuze en vertrouwen uitdrukte in de nieuwe herder van de kerk.
De nieuwe kerkleider hield eraan ook enkele zinnen in het Spaans uit te spreken richting de mensen uit Peru, maar vergeet niet dat veel migranten in de VS Spaanstalig zijn. President Donald Trump was blij met een Amerikaanse paus, maar te verwachten valt dat hij niet lang blij zal blijven. Er ligt werk op de plank voor de nieuwe paus om als bruggenbouwer de kerk in de VS mee op het spoor te krijgen van de prioriteiten van paus Franciscus en weg van het onbarmhartige trumpisme.
Kerkjurist
Priester Rik Devillé had meteen kritiek bij deze pauskeuze, want de man zou misbruik hebben willen verdoezelen. Zou er überhaupt één van de stemgerechtigde kardinalen geweest zijn waarmee Devillé wel gelukkig was geweest? Is er één die voor hem wel daadkrachtig genoeg optreedt? Wellicht kent de Vlaamse priester ook de dossiers uit Peru zeer goed waardoor hij zijn oordeel kon klaar hebben. De geschiedenis heeft haar rechten en de feiten zullen nu wel door journalisten naar boven gespit worden. Elke vorm van misbruik moet veroordeeld worden en het onrecht dat slachtoffers is aangedaan, kan nooit goedgemaakt worden.
Het ziet er evenwel naar uit dat Prevost als kerkjurist vooral de kerkelijke wetten en procedures volgde. Hij riep op om klacht neer te leggen bij de burgerlijke instanties en opende zelf kerkelijke onderzoeken. We weten dat die processen vaak traag verlopen, wat de indruk wekte dat Prevost als bisschop te laks was en de zaken op hun beloop liet. Misschien handelde hij hier meer als kerkjurist dan als pastor? Tijd zal het uitwijzen. Laten we ons oordeel nog even opschorten en deze nieuwe paus het krediet geven dat iedereen verdient. Zoals gezegd zijn zijn naamskeuze en eerste speech veelbelovend.
