Deze planten verwijzen naar verrijzenis en eeuwig leven

In de Paastijd, de weken tussen Pasen en Pinksteren, horen we in de liturgie de vele verschijningsverhalen over de verrezen Christus. De leerlingen ervaren iets waarvan ze na aanvankelijk onbegrip durven zeggen: Het is de Heer. Hij is niet dood, maar Hij leeft. 

Het is een ervaring die elke generatie christenen en elke christen zich opnieuw eigen moet maken. Langzaam en soms moeizaam. In de persoonlijke geloofsgroei kan er een lange weg liggen tussen het uitspreken van de geloofsbelijdenis ik geloof in het eeuwig leven en het ervaren daarvan als een bevrijdende realiteit. 

Deze planten kunnen ons helpen om iets van verrijzenis en eeuwig leven te ervaren. 

Duindoorn - Hippophae rhamnoides

Een plant die niet volgens de traditie, maar wel voor mij persoonlijk verrijzenis symboliseert, is de duindoorn (Hippophae rhamnoides). Het is een inheemse struik die bij ons veel voorkomt in de duinen aan de kust. Daar is het een pioniersplant die in de meest ongunstige omstandigheden voet aan de grond krijgt. Hij fixeert via wortelknolletjes stikstof in de bodem en verrijkt die voor een volgend stadium in de ecologische successie. 

Ik bestelde deze winter een duindoorn en kreeg enkele dorre, bleke takken toegestuurd met centimeterslange stekels. Het zag er dood en doods uit, ietwat onheilspellend. De doornenkroon van Jezus kwam in gedachten en ook het visioen van Ezechiël over een vallei vol dorre beenderen: 

De hand van de heer kwam over mij; zijn geest nam mij mee en zette mij neer in het dal dat vol beenderen lag. Hij leidde mij er in alle richtingen doorheen en ik zag hoeveel er over het hele dal lagen en hoe dor ze waren. Daarop vroeg Hij mij: ‘Mensenkind, zouden deze beenderen nog tot leven kunnen komen?’ Ik antwoordde: ‘Heer god, dat weet U alleen.’ Ezechiël 37,1-3

Ik plantte de dorre takken toch maar, met de overgave van Ezechiël, en voorwaar, deze lente verschenen er groene toefjes aan. 

Leven uit wat schijnbaar dood is! Onvermoed, onverwacht, onvoorstelbaar. Dat kan ons op weg zetten naar vertrouwen in eeuwig leven. 

Verrijzenis met een hoofdletter, wordt voor ons waarschijnlijker als we er ook in kleine of grotere levenservaringen van kunnen proeven. 

Je kan duindoorn in je tuin planten als je tuiniert op arme zandgrond en als je er de ruimte voor hebt. Hij wordt tot 4 meter hoog en 2,5 meter breed. Hij heeft veel zon nodig. Hou bij je keuze van de standplaats ook rekening met de venijnige doornen! Daar wil je niet heel dicht langs passeren. 

De oranje bessen van de duindoorn zijn heel decoratief en ook eetbaar! Ze bevatten veel vitaminen en essentiële vetzuren. Omdat ze erg zuur zijn, worden ze meestal verwerkt in sap, gelei, confituur en zelfs saus. Wil je duindoorn in je tuin voor de bessen, dan moet je 2 planten aanschaffen, een mannelijke en een vrouwelijke. Alleen de vrouwelijke draagt bessen. 

Pluktips en recepten met duindoorn

Klimop - Hedera helix

In liturgische bloemstukken is klimop (Hedera helix) vaak van de partij. Omdat het een altijdgroene plant is, staat die symbool voor eeuwig leven. De associatie geldt voor wel meer wintergroene planten en bomen zoals we zullen zien. 

De zelfhechtende eigenschap van klimop verwijst dan weer naar trouw, gehechtheid en loyaliteit. Bij huwelijken wordt klimop om die reden vaak gebruikt als decoratie. Het herinnert ons eraan hoe belangrijk het is om trouw te beoefenen in onze relaties. 

In religieuze zin staat klimop voor trouw in onze relatie met God. Het vergt een dagelijkse bekering om trouw te blijven aan het geloof, aan het gebed, aan onze zelfgave. Laten we alles op zijn beloop, dan vervallen we al snel in een natuurlijk egocentrisme en verdwijnt God uit het middelpunt van ons leven. Christenen hechten zich daarom aan Christus zoals klimop aan een muur. 

Nog belangrijker misschien is dat klimop ons herinnert aan de trouw van God aan ons. In de allerlaatste zin van het Evangelie volgens Matteüs belooft Jezus om altijd bij ons te zijn: En houd dit voor ogen: ik ben met jullie, alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld. Matteüs 28,20

Zelfs als we helemaal niets van verrijzenis of eeuwig leven zien of ervaren, mogen we erop vertrouwen dat God Zijn belofte nakomt.

Als tuinplant is klimop alomtegenwoordig, hoewel niet altijd erg gewaardeerd. Ten onrechte! Klimop is niet alleen goed voor je ziel, maar ook voor de natuur en zelfs voor de afwas. 

Buxus - Buxus sempervirens

Ook buxus (Buxus sempervirens) betekent eeuwig leven omdat hij wintergroen is. 

In onze streken is buxus bovendien sterk verbonden met de liturgie van Palmzondag, het begin van de Goede Week. Buxustakken vervangen bij ons de palmtakken waarmee Jezus in het Evangelie als overwinnaar werd onthaald in Jeruzalem. Zo is buxus bij ons symbool geworden voor de overwinning van Christus op het kwaad, de zonde, de wereldse macht en de dood. De gezegende takjes die mensen na de viering mee naar huis nemen en bevestigen aan de kruisen in hun huis, hebben zeker ook een emotionele lading van bescherming tegen onheil. 

Door zijn symbolische betekenis werd buxus veel aangeplant in kloostertuinen. Natuurlijk ook omdat hij goed in vorm te snoeien is en daarmee beantwoordde aan de behoefte om strakke, geometrische tuinen aan te leggen. Geometrie verbeeldde Gods onveranderlijke ordening van het universum. 

Misschien is het niet toevallig dat in onze tijd van grote onzekerheid, de rupsen van de buxusmot (Cydalima perspectalis) al die strakke haagjes van kop tot teen kaal vreten. Gods ordening is er vast nog wel, maar verhult zich achter de macht en het destructievermogen van de mens. 

Eeuwig leven kan voor onze generatie daarom verwijzen naar de verborgen en verhulde ordening van God die ondanks alles eeuwig is.  

Als alternatief voor buxustakjes op Palmzondag wordt door de liturgische diensten in Vlaanderen en Nederland soms de Japanse hulst (Ilex crenata) aangeraden. Die lijkt qua groeiwijze en blad inderdaad op de buxus. Maar waarom dan niet kiezen voor de inheemse hulst (Ilex aquifolium)? Die prikt, inderdaad, maar dat doet het vervolg van de Goede Week toch ook. 

Parasolden - Pinus pinea en andere wintergroene bomen

Nee, niet para-solden natuurlijk, maar wel parasol-den. 

Wellicht is deze boom bij ons niet zo bekend, maar zijn vruchten des te meer: pijnboompitjes! Het smeuïge ingrediënt van pesto. De parasolden komt van nature voor rond de Middellandse Zee en werd al door de Romeinen massaal aangeplant. 

De jonge boom is rond van vorm en krijgt pas later zijn karakteristieke afgeplatte kroon. 

Hij is wintergroen en wordt daarom geassocieerd met eeuwig leven. 

Bomen in het algemeen verwijzen naar wat de mens in gestalte en tijd overstijgt, naar het transcendente. Ook dat kan een manier zijn om eeuwig leven te verstaan. 

Bij de profeet Hosea is sprake van een cipres die vruchten draagt. In een mooi gebed zingt hij uit dat het de relatie met God is die het eeuwige leven in de mens bewerkt en vruchtbaar maakt. 

‘Wat heb ik nog met afgoden te maken?
Ik wil zijn liefde beantwoorden, mijn oog op Hem richten.
Dan ben ik als een cipres, altijd groen;
het zijn uw vruchten die ik draag.’ Hosea 14,9

Hoewel de Italiaanse cipres (Cupressus sempervirens) inderdaad altijd groen blijft, zijn de kleine, harde kegels niet bepaald vruchten te noemen. Misschien raakte de beeldspraak van Hosea in zijn vervoering wat in de war en bedoelde hij de parasolden met zijn pijnboompitten. 

De Italiaanse cipres wordt vaak aangeplant bij Italiaanse kerkhoven. Daar verwijst hij niet alleen naar eeuwig leven, maar zou zijn zuilvorm bovendien de zielen van de overledenen begeleiden naar de hemel. 

Veel van deze mediterrane bomen figureren in legenden als het kruishout waarmee Jezus ter dood werd gebracht. Het is zoals de doornen aan de duindoorn en de pijnboom die toch vrucht draagt. Sterven en eeuwig leven liggen altijd dicht bij elkaar, ze veronderstellen elkaar, ze vloeien in elkaar over. 

De kern van het leven bestaat uit een voortdurend sterven aan onszelf en verrijzen in eeuwig leven. 

In ons klimaat zijn de parasolden en de Italiaanse cipres niet helemaal winterhard. De cipressen die bij ons worden aangeplant, vaak als tuinafscheiding, zijn daarom niet de Italiaanse, maar wel de Californische cipres (Chamaecyparis lawsoniana) of de leylandcipres (Cupressus leylandii). Die zijn naar mijn idee een stuk minder charmant.

In onze meer noordelijke streken staat ook de taxus (Taxus baccata) – wintergroen en wel winterhard – symbool voor dood, eeuwig leven en wedergeboorte. Zijn associatie met de dood dankt hij vermoedelijk aan zijn hoge giftigheid. Met eeuwig leven mogelijk vanwege zijn lange levensduur. Er zijn nog levende taxussen van wel 4000 jaar oud! En met wedergeboorte mede door zijn groeiwijze. Wanneer de taxus niet gesnoeid wordt, zullen de onderste takken naar de grond neigen, daar wortels vormen en uitgroeien tot nieuwe bomen. Met de tijd kunnen ze vergroeien tot één massieve meerstammige boom.

In Groot-Brittannië en Ierland vind je taxussen vaak bij kerken en op begraafplaatsen, zoals de cipres in Italië. Al voor het christendom, werd de taxus door de Kelten in verband gebracht met dood en leven. In het middeleeuwse IJslandse epos Edda staat de taxus (wellicht) model voor de levensboom Yggdrasil. Die levensboom verbindt de negen werelden of dimensies van het bestaan. Ook in de Bijbel is er sprake van een levensboom in het centrum van de tuin van Eden. 

De levensboom is een universeel symbool voor het centrum van alle leven en voor de fundamentele eenheid en verbondenheid van het hemelse en aardse leven. 

Eeuwig leven is niet iets voor na dit aardse leven. Het is er nu al. Als de diepte-dimensie of innerlijkheid van het bestaan. 

Paradoxaal genoeg wordt het kruis van Christus soms een levensboom genoemd. Omdat door Zijn kruisdood en verrijzenis de dood een doorgang is geworden naar vereniging met God en eeuwig leven. Kruisbeelden worden om die reden soms vormgegeven als een boomstam, met bijhorende groeven en knoesten.

Steenbreek - Saxifraga soorten

Steenbreek is een familie van meer dan 400 soorten wintergroene, bodembedekkende plantjes. Het is een echte rotstuinplant die ook goed gedijt in de voegen tussen stapstenen en in stapelmuurtjes. Zijn vermogen om te leven doorheen de dood (stenen) kan je zien als een symbool voor de verrijzenis. Ook de muurbloem (Erysimum cheiri) is zo'n plantje, maar dan bladverliezend in plaats van wintergroen.

Eeuwig leven als de diepte-dimensie van het bestaan dringt zich niet op. Het wordt vaak vertrappeld en verwaarloosd. Het is kwetsbaar en nederig, vaak onzichtbaar. Toch is het ook sterker dan steen, sterker dan alle wereldse macht die leidt naar de dood. 

Laurier - Laurus nobilis

Voor Grieken en Romeinen was laurier een teken van overwinning. Nog altijd krijgen sporters soms een lauwerkrans bij een overwinning en spreken we van laureaat en op zijn lauweren rusten. 

Laurier verwijst niet alleen naar eeuwig leven omdat het wintergroen is, maar ook omdat het de overwinning op de dood symboliseert. Op het centrale binnenpaneel van het schilderij het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck staat een lauriertak met bloesems. De bloesems verwijzen specifiek naar de verrijzenis van Christus. 

In de middeleeuwse geneeskunde was laurier een veelgebruikt wondermiddeltje en ook nu nog is het een populair keukenkruid. De bedoeïenen in Noord-Afrika brengen er zelfs hun koffie mee op smaak.

Eeuwigheid geeft smaak aan het leven. 

In het Middellandse Zeegebied komt laurier van nature voor in bossen en op de rotsen langs de kust. Daar wordt het een kleine boom tot wel 10 meter hoog. 

In je tuin blijft het waarschijnlijk een struik. Laurier houdt niet van natte voeten. Zorg voor een goed drainerende standplaats in de zon of halfschaduw, liefst uit de schrale wind. Laurier is in onze streken niet winterhard (tot -5 à -10°C). Je kan hem gemakkelijk in een pot kweken en binnenzetten voor de eerste vorst. Dan heb je wel een koele, lichte plek nodig zoals een veranda of kas. Of neem voldoende stekken zodat je altijd reserveplanten hebt. 

Bosroos - Rosa arvensis en andere bessen- en botteldragende struiken

De roos is een dubbelzinnig symbool. De populaire betekenis verwijst meestal naar passie, liefde en hartstocht. In religieuze zin verwijst ze eerder naar eeuwigheid, hemelse volmaaktheid en volheid. Vaak zijn de sluitstenen in het ribbengewelf van een kerk vormgegeven als een roos. 

De roos staat voor iets dat af en volledig is. 

Dat rozen ook doornen hebben, wijst er weer eens op hoe dicht bij elkaar pijn en verlossing, sterven en leven, wel liggen. Volgens een christelijke legende had de roos in het paradijs nog geen doornen en kreeg ze die pas na de zondeval. De roos is symbool voor Maria, de Moeder van Jezus, die ook wel mystieke roos wordt genoemd. Omdat ze vrij van erfzonde is geboren, wordt ze ook aangesproken als doornloze roos. 

Niet alleen de bloemen en doornen, ook de vruchten of rozenbottels dragen bij aan de symboliek: een voltooid leven draagt rijke vrucht. 

Eeuwig leven kan ook betekenen: het volle leven, de voltooiing ervan, vruchtbaarheid voorbij de eigen levenshorizon. 

Daarom noemt biologe Tini Brugge alle inheemse vrucht- en botteldragende struiken passende beplanting van begraafplaatsen, zoals kornoelje, egelantier, hulst, hondsroos, mispel, meidoorn, lijsterbes, vlier en sporkehout. En ook de duindoorn met zijn oranje bessen waarmee we dit artikel begonnen. 

Meer weten

• Inspiratietuinen
• Alfred C. Bronswijk. Christelijke symbolen van A tot Z. Boekencentrum, 2006, ISBN 9789023913511, 240 pagina's. Bib - Vind tweedehands

Meer over tuinieren