Viooltje (Viola): nederig bloemetje met verborgen kwaliteiten

Er zijn wel 500 verschillende soorten viooltjes: met grote en kleine bloemen, in alle mogelijk kleuren, effen en veelkleurig, geurend of niet, eenjarig en meerjarig, inheems en uitheems. Keuze te over. 

De meeste soorten komen van nature voor in het noordelijk halfrond in gematigde streken, vaak op vochtige plekken met wat schaduw. Wel 13 verschillende soorten zijn inheems in onze streken. 

Ondanks hun tere uiterlijk zijn het sterke plantjes: ze weerstaan vorst en verwaarlozing. Ideaal dus voor wie niet zo’n groene vingers heeft. Soorten die zichzelf uitzaaien, groeien zelfs tussen je tuintegels. 

In tuincentra vind je vooral gekweekte varianten van het driekleurig viooltje (Viola tricolor) en het hoornviooltje (Viola cornuta). 

• Driekleurig viooltje (Viola tricolor): eenjarig (soms tweejarig) en zichzelf uitzaaiend, niet-geurend, oorspronkelijk inheems, meestal drie kleuren maar er zijn ook varianten met twee of maar één kleur. Typisch zijn de lijntjes vanuit het hart van de bloem.
• Hoornviooltje (Viola cornuta): meerjarig en zichzelf uitzaaiend, bodembedekkend via ondergrondse uitlopers, geurend, uitheems (Pyreneeën), een, twee of drie kleuren.

Het winterviooltje is geen aparte soort, maar een viooltje dat laat in het jaar is gezaaid (augustus of september) om tijdens de wintermaanden te bloeien. Dat doen ze de hele winter lang uitbundig, zelfs als het sneeuwt. Als je het driekleurig viooltje laat uitzaaien dan bloeien de nieuwe plantjes niet spontaan in de winter, maar wel van mei tot oktober. 

Viooltjes zijn ook een ecologische aanwinst voor je tuin. Inheemse soorten zijn waardplanten voor de zeldzame kleine parelmoervlinder (Issoria lathonia) en voor andere vlinders die in Vlaanderen helaas uitgestorven zijn. Hadden we maar meer viooltjes geplant. ;-) Wil je de kleine parelmoervlinder een dienst bewijzen, laat dan je inheemse viooltjes uitzaaien en spontaan bloeien. 

O ja, winterviooltjes hou je altijd buiten. Wil je toch binnen viooltjes houden, kies dan voor het Kaaps viooltje (Saintpaulia ionanthe). 

Betekenis

Dat we standaard het verkleinwoord viooltjes gebruiken en niet violen, zegt al iets over hun betekenis. Ze staan voor nederigheid en bescheidenheid. 

Deze eigenschappen worden ook aan Maria, moeder van Jezus, toegeschreven, wat van het viooltje een Mariaplant maakt. Ook de heerlijke geur van sommige soorten viola’s en de blauwe of witte kleur kan in verband worden gebracht met de heilige Maagd. 

In de christelijke schilderkunst is het viooltje vaak te herkennen in de marge van afbeeldingen van Maria. 

Ook op het centrale paneel van het Lam Gods zijn ze te vinden, namelijk het maarts viooltje (Viola odorata). Naast 75 andere identificeerbare planten trouwens. Daar verwijzen ze niet naar Maria, maar naar Christus. Want nederigheid is natuurlijk een centrale eigenschap van Jezus.

Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. Matteüs 5,3

Neem mijn juk op je en leer van mij, want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dan zullen jullie werkelijk rust vinden. Matteüs 11,29

Dat in nederigheid rust te vinden is voor ons hart, is een wijze levensles voor deze tijd. Daar mogen viooltjes in de tuin ons altijd aan herinneren. 

Het driekleurig viooltje (Viola tricolor) werd vroeger in de volksmond drievuldigheidsbloempje genoemd. Het verwijst dan naar de Drie-eenheid, de ene God die zich aan ons laat kennen als Vader, Zoon en heilige Geest. Daar is een mooie legende aan verbonden. 

Het driekleurig viooltje zou vroeger een heerlijke geur gehad hebben, net zoals sommige andere soorten viooltjes. Het was omwille van die geur enorm geliefd. De mensen gingen het vaak plukken op de akkers, maar trapten daarbij het koren plat. Daarom vroeg het viooltje, in naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest, om haar die geur af te nemen. Zo geschiedde, maar op voorwaarde dat het voortaan door haar kleuren zou herinneren aan de drie-ene God.

Bij de Romeinen was het viooltje een bloem van rouw. Op de dag dat ze hun doden herdachten, legden ze viooltjes op de graven, mogelijk ook als teken van nieuw leven. Trouwens gebruikten de Romeinen ze ook als middeltje tegen een kater en tegen de verhitting van overdadige feesten, bijvoorbeeld gedragen als een krans of gedronken als viooltjeswater. 

Viooltjeswijn was bij zowel de oude Grieken als de Romeinen gekend als liefdesdrankje. Die betekenis komt bij Shakespeare in een andere vorm terug. In A Midsummer Night's Dream wordt het sap van viooltjes op de oogleden gedruppeld van iemand die slaapt, zodat die smoorverliefd wordt op de eerste die hij of zij bij het ontwaken ziet. 

Ten slotte, is het viooltje ook symbool komen te staan voor de liefde tussen twee vrouwen. Dat gaat terug op de Griekse dichteres Sappho, ook wel de zoetzingende genoemd. Wanneer ze in haar gedichten de liefde voor een andere vrouw bezingt, draagt die vaak een krans van viooltjes. 

Gebruik 

Hoe populair viooltjes ook zijn als winterdecoratie, het is een goed bewaard geheim dat de bloemen en jonge blaadjes van veel soorten gewoon eetbaar zijn! 

Let daarbij wel op dat je ze niet rechtstreeks van het tuincentrum in de salade draait, want veel tuincentrumplantjes zijn behandeld met middelen die niet geschikt zijn voor consumptie. Komen ze van een biologische kweker of laat je ze jaar na jaar spontaan in je tuin terugkeren, dan kan je er zonder gevaar van plukken. 

De bloemen staan prachtig bovenop een salade of in een drankje. De geurende soorten, zoals het maarts viooltje (Viola odorata), hebben dan natuurlijk een streepje voor. Opzoeken of een soort viooltjes eetbaar is, kan je gemakkelijk en betrouwbaar met de Latijnse naam op de website van Plants For A Future (Engels). 

Viooltjes zijn het typerende ingrediënt van een aantal snoepjes:

• Violettes de Liège worden gemaakt in Sprimont, net onder Luik. Behalve het aroma doet ook de vorm van het snoepje denken aan de vijf bloemblaadjes van het viooltje.
• Violettes de Toulouse zijn de gesuikerde bloemetjes zelf van ofwel het maarts viooltje (Viola odorata) ofwel het Russisch viooltje (Viola suavis).
• En ook Madrid mag zich beroemen op een caramelo de violeta. 

De geur van viooltjes wordt gebruikt in parfums, waar het staat voor een flirterige noot die komt en gaat, een afrodisiacum zelfs. De actrice Marlene Dietrich en Napoléon Bonaparte hielden er naar verluid van. Er bestaat zelfs een parfum met de naam Viola, maar dat bevat vreemd genoeg geen viooltjes, wel bergamot en meiklokjes onder andere. 

In je tuin

Voor viooltjes heb je echt geen groene vingers nodig. Ze zijn verrassend taai ondanks hun frêle uiterlijk. 

Winterviooltjes kan je in potten houden op een plek met wat schaduw. Geef ze regelmatig (eens per week) wat water, maar zorg ervoor dat ze niet met natte voeten blijven staan. Tegen droogte kunnen de meeste soorten niet. 

Hangen de winterviooltjes bij vorst wat slap, of heb je ze te veel of te weinig water gegeven, gooi ze dan niet meteen weg. Vaak knappen ze vanzelf weer op. 

Na de bloei kan je winterviooltjes uitplanten in je tuin. De meeste houden van een vochtige plek met wat schaduw. 

Viooltjes zijn in de tuin een mooie bodembedekker, bijvoorbeeld onder je struiken. Door uitzaaien of ondergrondse uitlopers vormen ze een laag tapijtje van 5 tot 15 cm dat de bodem beschermt tegen uitdrogen en onkruidgroei tegengaat. 

Voor de biodiversiteit in je tuin kies je het beste inheemse soorten, zodat insecten en andere dieren er ook wat aan hebben. Bijvoorbeeld:

• Driekleurig viooltje (Viola tricolor): eenjarig (soms tweejarig) en zichzelf uitzaaiend, niet-geurend, bloeit van april tot oktober, verdraagt meer zon en droogte dan de meeste viooltjes, beschikbaar in veel kleurvarianten. 
• Maarts viooltje (Viola odorata): meerjarig, geurend, bloeit vroeg in de lente van maart tot mei, verlangt redelijk veel schaduw en een vochtige standplaats, meestal egaal blauwpaars, hier en daar ook te vinden als witte gekweekte variant (Viola odorata ‘Alba’). 

Omdat ze klein blijven, zijn viooltjes uitstekend geschikt voor een verticale tuin of groene muur. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Meer weten

• Ontdek de vele soorten viooltjes - Wikipedia
• Inheemse viooltjes en hun ecologische verbanden - Ecopedia
• Betekenis van het driekleurig viooltje - SymbolischSchikken.nl

Ontdek nog meer geestkrachtige planten