Leven vanuit je kern

Over de heenreis naar onze kern is al veel geschreven. Over de terugreis naar buiten daarentegen veel minder. Hoe komt dat en wat is eraan te doen?

Sim D'Hertefelt

Aan de oppervlakte van ons leven worden we heen en weer getrokken door de machten en krachten van de wereld. Maar we kunnen wegtrekken uit de verwarring en in onszelf vaste grond vinden, een kern, een bedding, een hart, een bron.

Om vanuit onze kern te leren leven, moeten we eerst die kern vinden.

Daarvoor moeten we innerlijke op reis gaan. Een kaart van het innerlijke landschap die ons kan helpen de juiste richting te bepalen, is geen overbodige luxe.

Kaarten voor onderweg

Verrassend genoeg is de reis naar binnen vrij goed gedocumenteerd.

Veel religies hebben contemplatieve en mystieke tradities die spreken over de weg naar binnen.

Ook in het christendom bestaat een 2000 jaar lange geschiedenis van innerlijke pioniers die hun ervaringen hebben gedocumenteerd: levensverhalen, spirituele autobiografieën, analyses van stappen, adviezen bij problemen, methoden om voortgang te maken, poëtische uitingen die moed geven en vrijheid van geest, enzovoort.

Toegegeven, het is meestal niet de hoofdstroom. Eerder een ondergronds zijstroompje waar je wat naar moet zoeken en graven. Maar als je zoekt alsof je leven ervan afhangt, wat het ook echt doet, dan zal je verwonderd staan over hoeveel er te vinden is. Teresa van Ávila beschreef bijvoorbeeld de innerlijke reis als het binnengaan in een burcht met 7 concentrische omwallingen en ruimtes.

Pas op: hoeveel kaarten je ook vindt, het blijft een avontuur om zelf de weg naar binnen te gaan. Het is geen zondagswandeling in het park.

Elke stap die we in ons eigen binnenste zetten is een stap diep in het ongewisse.

Elke oude kaart van het innerlijke landschap, is gestolde ervaring. Soms in een oude taal die ons vreemd overkomt. Om bruikbaar te zijn, moeten we de ervaring opnieuw vloeibaar maken door zelf op weg te gaan in ons eigen vage en onzekere aanvoelen van het leven.

Blinde vlek op de kaart

Vreemd genoeg eindigen de meeste beschrijvingen van de innerlijke reis bij het aankomen in de kern.

Teresa van Ávila eindigt haar uitleg over de innerlijke burcht in de binnenste, zevende ruimte: een innerlijke hemel waar God woont en waar we ons met Hem verenigen.

In de uitgebreide Encyclopedie van de mystiek voegt Kees Waaijman aan de innerlijke weg als tiende stap wel doorwerking toe. Eenmaal aangekomen in de kern, keert de weg naar binnen om en leidt weer naar buiten. Maar de verhouding zegt genoeg: 9 stappen voor de heenreis, 1 stap voor de terugreis. Als een bijgedachte.

Waarom is de terugreis, vanuit onze kern weer naar buiten, zo’n goed bewaard geheim?

Laten we enkele mogelijke redenen overlopen.

Reden 1. Gerichtheid naar buiten is het culturele normaal

Een eerste reden is misschien dat de gerichtheid naar buiten in het Westen onze dominante culturele houding is. We zijn als vanzelfsprekend gericht naar buiten, op het waarneembare, het objectieve, het manipuleerbare.

Wie schrijft over het innerlijke leven denkt misschien dat het volstaat om ter aanvulling van het culturele normaal iets te zeggen over de weg naar binnen.

Maar die redenering hapert. Want de gerichtheid naar buiten voor wie leeft vanuit impulsen van zijn kern is anders dan de gerichtheid naar buiten in onze cultuur die vooral gedreven wordt door onbewuste impulsen en door ego, macht en bezit.

We moeten het er dus over hebben hoe die gerichtheid naar buiten anders is voor wie leeft vanuit zijn kern.

Reden 2. De heenreis duurt al een heel leven

De tweede reden waarom de terugreis zo weinig aan bod komt, is misschien omdat de weg naar binnen zo lang en moeilijk is dat we een heel leven of langer nodig hebben om bij onze kern aan te komen.

Het klopt wel dat de reis naar binnen zich altijd verdiept. Er komt geen einde aan. Maar het is niet zo dat we kunnen wachten met de terugreis tot we innerlijk alles bereikt hebben.

Je zou kunnen zeggen dat de innerlijke reis spiraalsgewijs verloopt. Het is geen lineair proces waarbij we elke stap als een levensfase één keer doorlopen. We doorlopen de weg naar binnen en weer naar buiten telkens opnieuw, zelfs als een dagelijkse beoefening. Zoals ademhalen.

In dit flexibele heen en weer, om en om onze kern, verdiept zich gaandeweg het leven, innerlijk zowel als uiterlijk.

Voor de een misschien wat dieper dan voor de ander. Daar durf ik zelfs niet over te oordelen. Wie weet hoe diep de ziel van een ander reikt?

Reden 3. De terugreis is voor enkelingen

Een andere mogelijke reden die samenhangt met de vorige, is dat maar weinig mensen in hun leven zouden toekomen aan de kern. Het zou om mystiek begenadigde enkelingen gaan. Voor de terugreis is er dan al helemaal geen lezerspubliek.

Om dezelfde reden als hierboven geloof ik daar niet in.

Iedereen kan zich leren toekeren naar zijn kern en leren leven vanuit zijn kern.

Verhalen van mystieke enkelingen trekken meer lezers aan dan die paar andere mystieke enkelingen. Ze motiveren velen om zelf op weg te gaan. Elk op zijn eigen manier en niveau. Is een weg eenmaal beschreven, dan volgen anderen.

Reden 4. De terugreis verloopt automatisch

Een vierde reden waarom de terugreis zo weinig aandacht krijgt, zou kunnen zijn dat die automatisch verloopt. Waaijman lijkt dat te vinden in zijn tiende stap doorwerking.

‘Of het nu gaat om spreken of handelen, arbeid of genieten, eenzaamheid of gemeenschap, steeds vloeit de doorwerking om niet uit de bron van de mystieke ervaring. … De mystieke ervaring stuwt van binnenuit het leven in… Het water baant zich een weg: de rivier stroomt.’

Wat ben ik blij dat het voor de auteur allemaal vanzelf gaat. Mijn eigen levenservaring gebiedt me om te zeggen dat het voor anderen wellicht soms anders is.

Goddelijke waarden die we in onze kern leren aanvoelen, vloeien niet altijd vanzelf de wereld in.

Soms is het een pijnlijke strijd, met innerlijke en uiterlijke weerstanden, met scheppingskracht die moeizaam ontwikkeld moet worden, met verdriet en gemis dat doorleden moet worden, met frustratie en onzekerheid die uitgehouden moeten worden.

Nee, het gaat niet altijd vanzelf, ook als het uiteindelijk toch allemaal genade blijkt.

Reden 5. De terugreis is een rommeltje

De vijfde en laatste reden die ik wil noemen, vind ik zelf de meest waarschijnlijke. De terugreis is een rommeltje. It’s messy, we maken onze handen vuil, we falen vaker dan we slagen, het is tasten, op onze stappen terugkeren, toch maar volhouden, onze kern verliezen en opnieuw zoeken, wachten op de voorzienigheid, opnieuw proberen…

Het is verdomd lastig om daar in nette stappen iets zinvols over te zeggen. Al geldt dat eigenlijk ook voor de heenreis.

Het echte innerlijke leven is veel rommeliger dan de kaarten doen vermoeden.

Het ontbreekt ons aan ervaring

Volgens Dorothee Sölle is het in onze tijd zelfs cultureel onmogelijk om iets zinvols te zeggen over de terugreis.

‘Het [Sölles boek De heenreis] is onvolledig, omdat het in de huidige situatie van de religieuze en politieke beweging niet mogelijk is de terugreis te formuleren. Wij in midden Europa hebben in ieder geval geen praxis, die heenreis en terugreis beide omvat. Het ontbreekt ons niet aan ideeën, postulaten en hoop, maar aan doorleefde ervaringen, aan de eenheid van heenreis en terugreis.’

Maar dat was in 1975. Wordt het niet eens tijd om het opnieuw te proberen?

Heenreis en terugreis aan elkaar knopen

De uitdaging om te leven vanuit onze kern bestaat eruit om heenreis en terugreis beide evenveel recht te doen en om vervolgens beide aan elkaar te knopen. En dat als geleefde ervaring, niet als vrijblijvende theorie.

Ik doe even een vrijpostige poging om te tekenen hoe dat in mijn beperkte ervaring verloopt. Wie weet verheldert het bij iemand iets van de eigen innerlijke ervaring. O, hoort dit er ook gewoon bij? Welaan dan! Misschien moedigt het iemand anders aan om de innerlijke reis aan te vatten, of om niet aan de oppervlakte te blijven kleven, niet te verzanden, altijd een volgende innerlijke stap te zetten, en ook weer terug, heen en weer. Om en om onze kern, zoals de winde in het midden van de tekening.