Begin een Laudato si'-tuin met je zorgcentrum, school of parochie

Een van de strafste inzichten uit de encycliek Laudato si' van paus Franciscus uit 2015 is dat de ecologische crisis tegelijk ook een sociale en een spirituele crisis is. Het is één crisis van uiteenvallende natuurlijke, sociale en geestelijke verbanden, een zich ontrafelend levensweb.

Een Laudato si'-tuin is een concrete plaats waar we mogen leren om opnieuw verbindingen te herstellen. Misschien staan we er wel versteld van dat oplossingen soms heel eenvoudig zijn en zich op veel vlakken tegelijk manifesteren. Zo draagt samen tuinieren bij aan meer biodiversiteit, aan gemeenschapsopbouw en aan geestelijke gezondheid.

In de spiritualiteit is de tuin niet voor niets een beeld voor het paradijs, voor de oorspronkelijke harmonie tussen mens, schepping en God. Misschien is de tuin ook een goed model voor een toekomstige geheelde aarde, waarin natuurlijke en menselijke processen elk hun plaats krijgen. In ieder geval kan de Laudato si'-tuin een mooie oefen- en speelruimte zijn voor levensnoodzakelijke waarden.

Laat je inspireren en ga met je zorgcentrum, school of parochie van start met het stappenplan.

Groenvormen voor een Laudato si'-tuin

In Vlaanderen hebben heel wat parochies en religieuze gemeenschappen al een Laudato si'-boom geplant, een actie die wordt ondersteund door Ecokerk. Het kan een mooi begin zijn van een heuse Laudato si'-tuin. Die moet niet groot zijn en kan verschillende groenvormen bevatten. Enkele ideeën.

• Solitaire boom met beplante boomspiegel: een gepaste onderbegroeiing komt zowel de boom als de biodiversiteit ten goede.
• Plantenborder: een plekje met verschillende soorten meerjarige, bloeiende planten. Eventuele kale bodem tussen de planten wordt bedekt met mulch. Grassen en ongewenste kruiden worden gewied.
• Bloemenweide: een bloemenweide of bloemrijk grasland, is een goed alternatief voor kortgemaaid gazon. In een bloemenweide groeien grassen en bloeiende kruiden samen op en mogen er tot bloei komen. Een bloemenweide wordt 1 à 3 keer per jaar gemaaid.
• Bosje: vanaf 40 vierkante meter kan je al een heus bosje planten. Afhankelijk van inrichting en boomsoorten, kan een bosje verschillende functies vervullen: wandelbosje, zitbosje, speelbosje, vogelbosje, voedselbosje.
• Struikengordel: met een struikengordel of bloesemheg kan je een tuin op een natuurlijke manier afbakenen. Anders dan bij kort geschoren hagen, mag een heg wat breder uitgroeien. Bloeiende en vruchtdragende soorten zorgen dan voor een boost van de biodiversiteit.
• Vijvertje: met een kleine waterpartij trek je niet alleen libellen en amfibieën naar de tuin, maar geef je ook vogels, insecten en zoogdieren een drinkplek. Van alle groenvormen trekt een vijver misschien wel de meeste nieuwe soorten naar je tuin.
• Boomgaard: voor een weide met hoogstamfruitbomen heb je wel wat ruimte nodig. De bomen staan meestal 7 tot 10 meter van elkaar. Boomgaarden (en tegenwoordig ook voedselbossen) hebben een rijke symbolische betekenis.
• Vakkentuin met kruiden: in de klassieke kloostertuin en later de apothekertuin werden geneeskrachtige kruiden gekweekt in overzichtelijke vakken, soms met haagjes errond.
• Moestuin: een gezamenlijke moestuin kan mensen eraan herinneren dat hun voedsel uit de aarde komt en niet uit de supermarkt. Het opent perspectieven om in de tuin ook samen te koken en het te hebben over gezonde voeding, korte keten, ecologische impact van voeding, enzovoort.

Al puzzelend met deze en misschien nog wel andere groenvormen, kan je een hele tuin ontwerpen. Wat een Laudato si'-tuin bijzonder maakt, is dat hij meer dan andere tuinen inzet op verbindingen herstellen.

• Meer dan andere tuinen draagt de Laudato si'-tuin bij aan meer biodiversiteit en aan het herstel van ecologische verbanden.
• Meer dan andere tuinen brengt de Laudato si'-tuin mensen bij elkaar en smeedt hij sociale verbanden.
• Meer dan andere tuinen zet de Laudato si'-tuin aan tot spiritualiteit, stilte, zingeving en geestelijke gezondheid.

Om je te inspireren, geven we voor elk van deze domeinen een lijstje met mogelijke ideeën. Misschien kunnen ze een groepsgesprek op gang brengen.

Ideeën om natuur te bevorderen in de Laudato si'-tuin

Je gaat op een andere manier naar tuinen kijken, wanneer je ze niet alleen beoordeelt op hun nut voor mensen, maar ook op hun nut voor de biodiversiteit. Een tuin moet niet alleen mooi, leefbaar of eetbaar zijn voor mensen, maar ook voedsel en voortplantingskansen bieden aan vogels, vlinders, torren, krekels, libellen, enzovoort. Zo wordt elke tuin een ecologische stapsteen waarmee soorten zich kunnen verplaatsen tussen grotere natuurgebieden.

De Laudato si'-tuin neemt die verantwoordelijkheid voor de omgeving ernstig en past ecologische principes spelenderwijs en met grote gevoeligheid toe. Enkele vanzelfsprekende aandachtspunten.

• Vervang kort gazon en verharding door plantenborders of bloemenweides.
• Denk in de hoogte en in laagjes: plant meer struiken, bomen en klimplanten.
• Kies zoveel mogelijk voor inheemse, bloeiende en vruchtdragende planten.
• Gebruik nooit bestrijdingsmiddelen, kunstmest of plastic antiworteldoek.
• Bedek de kale bodem met mulch.

Ontdek nog meer principes van een natuurlijke tuin.

Ideeën om gemeenschap te bevorderen in de Laudato si'-tuin

Rond de Laudato si'-tuin worden nieuwe sociale verbanden gesmeed, tussen jong en oud, gezond en ziek, gelovig en niet-gelovig, christen en andersgelovig, met en zonder groene vingers… Speciale aandacht moet gaan naar mensen en groepen die op sommige vlakken uit de maatschappelijke boot vallen. Enkele ideeën.

• Ontwerp de tuin participatief met de hele school, het zorgcentrum, de buurt, lokale verenigingen, enzovoort.
• Organiseer een feestelijke plantdag of werkdag.
• Organiseer educatieve activiteiten met scholen of voor volwassenen. Plan workshops over zorg voor de schepping.
• Doneer de vruchten en groenten aan een voedselbank of aan lokale mensen die het nodig hebben.
• Betrek buurtbewoners met groene vingers bij het onderhoud.
• Neem deel aan een buurtmarkt voor duurzame producten.
• Organiseer een planten- en zadenruildag.
• Start een bibliotheek met tuingereedschap, zoals een versnipperaar.
• Werk mee aan een buurtnatuurplan dat in kaart brengt welke kansen er zijn voor meer biodiversiteit in de buurt.
• Beheer een plantenruilkastje.
• Organiseer een gezamenlijk kookmoment, zoals soep. Of maak samen confituur met vruchten uit de tuin.
• Organiseer een opdrachtenwandeling met zoekkaarten voor gezinnen met kinderen.

Ideeën om spiritualiteit te bevorderen in de Laudato si'-tuin

Meer dan andere tuinen zal de Laudato si'-tuin inzetten op betekenis, beleving en bezinning.

• Gebruik de tuin als plaats voor gebed, rituelen, catechese, liturgie, geestelijke begeleiding.
• Een zorgcentrum kan tuinieren inzetten als tuintherapie.
• Een labyrint van stenen of een kronkelend pad kan symbool staan voor de spirituele reis.
• Richt een plekje in met een Mariabeeld en planten die symbolisch verwijzen naar Maria of een kruisbeeld met planten die verwijzen naar verrijzenis.
• Zorg voor een rustige en aangename zitplek, met beschutting in de rug, iets van uitzicht en uit de zichtlijn van passanten.
• Plaats een bord met een citaat uit Laudato si', bijvoorbeeld: 'Ons gemeenschappelijke huis is als een zuster met wie we het bestaan delen en als een mooie moeder die ons in haar armen neemt.' (LS 1)
• Plaats een bord met een wisselend Bijbelcitaat dat de link legt tussen geloof en schepping, bijvoorbeeld: 'Vraag het aan de dieren, zij zullen het je leren, vraag het aan de vogels in de lucht, zij zullen het je zeggen. Spreek tot de aarde, zij zal je onderrichten, de vissen in de zee vertellen het je. Wie van hen weet niet dat de hand van de Heer dit heeft gedaan? In zijn hand ligt het leven van elk levend wezen, en de geest van ieder mens.' (Job 12,7-10)
• Organiseer laagdrempelige zingevende activiteiten in de tuin: meditatieve wandelingen, voorleesmomenten, blotevoetenwandelingen, zintuiglijke belevingsactiviteiten, een vuurritueel, een theeceremonie met kruiden uit de tuin…
• Houd een gezamenlijk stiltemoment of stille meditatie in de tuin.
• Plaats een altaar in de tuin waar bezoekers iets kunnen achterlaten.

Stappenplan: zo begin je eraan en zo ga je verder!

Je hoeft geen expert te zijn in tuinieren of participatief ontwerp om mee te werken aan een gezamenlijk tuinproject. Vertrouw erop dat anderen zullen aanvullen wat jij niet weet of niet zo goed kan. Een gezamenlijke tuin maak je samen en de nieuwe banden die je smeedt, zijn minstens zo belangrijk als de nieuwe plantjes die mogen wortelen.

1. Vind enkele trekkers: één trekker is goed, maar twee of drie is nog beter. Misschien heeft de één een sterk sociaal engagement en de ander een gevoel voor planten en tuinieren, of heeft de één massa's energie en de ander een gezonde realiteitszin.
2. Vind een geschikte plek: op elke plaats kan je een tuin maken, zelfs in de schaduw. Maar een gemeenschappelijke tuin moet bijvoorbeeld wel een gemakkelijke toegang hebben. Ook moet je van de eigenaar en huidige beheerder toestemming krijgen. Voor gronden bij zorginstellingen en kerkgebouwen vergt dat wat afstemming. Misschien wil je beginnen met een klein en haalbaar project, zoals een plantenborder of een kruidentuintje. Maar hou toch ook rekening met uitbreidingsmogelijkheden. Meet en teken de plaats op, noteer de oriëntatie, welke gebouwen of bomen rondom blokkeren het zonlicht, neem foto's.
3. Zoek partners: bij grotere projecten kunnen de trekkers eventueel op zoek gaan naar partners die mee aan de kar willen trekken, zoals een (vrijwillige) tuinontwerper, een lokale afdeling van VELT, een natuurvereniging, het plaatselijke regionale landschap…
4. Betrek de gemeenschap: organiseer een infoavond, enkele workshops, bevraag buurtbewoners en toekomstige gebruikers van de tuin, leg een mailinglijstje aan van geïnteresseerden en mogelijke vrijwilligers. Documenteer alle ideeën, wensen en noden. Onthou dat je later aan de gemeenschap ook wil terugkoppelen wat er met de ideeën is gebeurd.
5. Ontwerp de tuin: teken de toekomstige tuin en de groenvormen op schaal, ook al is het maar op ruitjespapier. Wees realistisch over wat er kan op een beperkte oppervlakte. Vergeet niet dat de grootte van de tuin mee bepaalt hoeveel vrijwilligers je nodig zal hebben voor het onderhoud. Al heeft een bosje vrijwel geen onderhoud nodig en een moestuin net heel veel. Verzamel sfeerfoto's van de gekozen groenvormen, zodat mensen met wat minder tuinervaring zich het resultaat kunnen voorstellen. Nu is het een goed moment om de gemeenschap opnieuw te betrekken en feedback te verzamelen op het ontwerp.
6. Richt de tuin in: is er een draagvlak voor het tuinontwerp dan kan het aanplanten en inzaaien van de tuin beginnen. Je kan er een feestelijk gemeenschapsmoment van maken. Vaak zal je enkele maanden voordien de bodem moeten voorbereiden, bijvoorbeeld kort gazon omvormen tot plantenborder met de methode van kartonmulchen.
7. Vier, gebruik en onderhoud de tuin: een nieuwe Laudato si'-tuin verdient een mooi inzegeningsmoment! Voor grotere tuinen is wat planning nodig om onderhoud en activiteiten goed af te stemmen. Misschien moet er gereedschap en een budget beheerd worden. Om een brede waaier aan zinvolle activiteiten in de tuin te krijgen, moet je misschien wat aan productontwikkeling en marketing doen. Let erop om zowel gericht als breed te communiceren over de tuin en om steeds nieuwe gebruikers aan te spreken. Ook een constructieve manier om conflicten op te lossen komt vast van pas. Voor een grotere tuin kan het nodig zijn om een tuinbaas aan te duiden die de tuinvisie belichaamt, de kwaliteit van de plek bewaakt en vrijwilligers begeleidt.
8. Leer bij, deel je ervaring en stuur bij: de tuin zelf is niet het enige resultaat, ook je ervaringen doen ertoe, of je nu vrijwilliger of tuinbaas bent van een gemeenschappelijke tuin. Neem af en toe wat tijd en afstand om te reflecteren over wat er wel en niet goed werkt. Probeer je inzichten of schijnbaar onoplosbare problemen te formuleren en te delen met anderen, zowel binnen als buiten de tuingemeenschap. Wie weet kunnen mensen van buiten wel een nieuw licht werpen op de zaak. Zo blijft de tuin groeien en evolueren, net als jij.